|
#ALIH [[Prefiks]]
Awalan atau juga dikenal dengan prefiks adalah imbuhan yang ditempatkan di awal morfem bentuk dasar.<ref>Chaer, A. (2008). ''Morfologi Bahasa Indonesia (Pendekatan Proses).'' Jakarta: Rineka Cipta.</ref> Dalam [[bahasa Indonesia]] terdapat banyak [[prefiks]] (awalan), sebagian besar berasal dari bahasa asing ada juga prefiks asli Bahasa Indonesia. Conhtohnya ber, ke, per dan lainnya.
== Prefiks asli bahasa Indonesia ==
* [[ber-]], kata awalan "ber-" sebagai fungsi kerja aktif dan tidak dapat diubah menjadi kata kerja pasif dengan awalan [[ter-]].
** Semua huruf kata awal tetap '''ber-'''. Contoh:
*** asal -> berasal
*** ubah -> berubah
** Kata awal /'''r''' atau suku awal kata mengandung gugus '''-er-''' diubah menjadi '''be-'''. Contoh:
*** rumput -> berumput
*** racun -> beracun
*** k'''er'''ja -> bekerja
*** t'''er'''nak -> beternak
** Untuk kasus khusus diubah menjadi bel-. Contoh:
*** ajar -> belajar
*** unjur -> belunjur
* [[ter-]], kata awalan "ter-" sebagai fungsi kata kerja pasif dan tidak dapat diubah menjadi kata kerja aktif dengan awalan [[ber-]].
** Semua huruf kata awal tetap. Contoh:
*** asap -> terasap
*** bagi -> terbagi
*** usik -> terusik
** Kata awal /'''r'''/ salah satu /'''r'''/ luluh. Contoh:
*** ramah -> teramah (bukan ''terramah'')
*** rawat -> terawat (bukan ''terrawat'')
*** riang -> teriang (bukan ''terriang'')
** Suku awal kata mengandung gugus '''-er-''', maka huruf "r" ada yang muncul dan ada pula yang tidak. Contoh:
*** cermin -> tercermin
*** p'''er'''caya -> tepercaya
*** p'''er'''cik -> tepercik
*** p'''er'''gok -> tepergok
* [[me-]], kata awalan "me-" sebagai fungsi kata kerja aktif dan dapat diubah menjadi kata kerja pasif dengan awalan [[di-]].
** Kata awal /'''l'''/, /'''m'''/, /'''n'''/, /'''r'''/, /'''w'''/, /'''y'''/ tetap. Contoh:
*** lukis -> melukis
*** masak -> memasak
*** nyanyi -> menyanyi
*** rasa -> merasa
*** waris -> mewaris[i]
*** yakin -> meyakin[i]
** untuk kata awal /'''a'''/, /'''e'''/, /'''g'''/, /'''h'''/, /'''i'''/, /'''k*'''/, /'''o'''/, /'''u'''/ diubah menjadi '''meng-'''. Contoh:
*** ambil -> mengambil
*** emis -> mengemis
*** gali -> menggali
*** hitung -> menghitung
*** ikat -> mengikat
*** kurang -> mengurang
*** olah -> mengolah
*** utus -> mengutus
** untuk kata awal /'''b'''/, /'''f'''/, /'''p*'''/, /'''v'''/ maka diubah menjadi '''mem-'''. Contoh:
*** bantu -> membantu
*** fitnah -> memfitnah
*** panggil -> memanggil
*** vonis -> memvonis
*** Pengecualian:
**** perkara -> memperkara[i] (bukan ''memerkarai'')
**** punya - -> mempunya[i] (bukan ''memunyai'')
** untuk kata awal /'''c'''/, /'''d'''/, /'''j'''/, /'''t*'''/ maka diubah menjadi '''men-'''. Contoh:
*** campur -> mencampur
*** duduk -> menduduk
*** jenguk -> menjenguk
*** tari -> menari
** untuk kata awal /'''s*'''/ maka kata awal luluh dan diubah menjadi '''meny-'''. Contoh:
*** sontek -> menyontek
** untuk kata yang bersuku kata satu diubah menjadi '''menge'''. Contoh:
*** bom -> mengebom
*** cat -> mengecat
*** klik -> mengeklik
*** lap -> mengelap
*** las -> mengelas
*** tik -> mengetik
<--*** tap -> mengetap *** tes -> mengetes *** tem -> mengetem -->
Huruf dengan tanda '''*''' memiliki sifat-sifat khusus;
# Dilebur jika huruf kedua kata dasar adalah huruf vokal. Contoh:
## me- + tipu → menipu
## me- + sapu → menyapu
## me- + kira → mengira.
# Tidak dilebur jika huruf kedua kata dasar adalah huruf konsonan. Contoh:
## me + klarifikasi -> mengklarifikasi.
# Tidak dilebur jika kata dasar merupakan kata asing yang belum diserap secara sempurna. Contoh:
<!-- belum ada contoh yang sesuai -->
* [[di-]], kata awalan "di-" sebagai fungsi kata kerja pasif dan dapat diubah menjadi kata kerja aktif dengan awalan [[me-]].
** Semua huruf kata awal tetap. Contoh:
*** beli -> dibeli
*** cari -> dicari
*** dahulu -> didahulu[i]
*** jual -> dijual
*** kupas -> dikupas
*** putus -> diputus
*** tusuk -> ditusuk
*** sontek -> disontek
* [[ke-]]
* [[ku-]] merupakan kependekan dari "aku me-"
* [[kau-]] merupakan kependekan dari "engkau me-"
* [[pe-]]
** kata awal /'''l'''/, /'''m'''/, /'''n'''/, /'''r'''/ /'''w'''/, /'''y'''/ tetap '''pe-'''. Contoh:
*** lukis -> pelukis
*** masak -> memasak
*** nyanyi -> penyanyi
*** rasa -> perasa
*** waris -> pewaris
** untuk kata awal /'''a'''/, /'''e'''/, /'''g'''/, /'''h'''/, /'''i'''/, /'''k'''/, /'''o'''/, /'''u'''/ diubah menjadi '''peng-'''. Contoh:
*** ambil -> pengambil
*** emis -> pengemis
*** gali -> penggali
*** hitung -> penghitung
*** ikat -> pengikat
*** kurang -> pengurang
*** olah -> pengolah
*** utus -> pengutus
** untuk kata awal /'''b'''/, /'''f'''/, /'''p'''/, /'''v'''/ maka diubah menjadi '''pem-'''. Contoh:
*** bantu -> pembantu
*** panggil -> pemanggil
** untuk kata awal /'''c'''/, /'''d'''/, /'''j'''/, /'''t'''/ maka diubah menjadi '''pen-'''. Contoh:
*** campur -> pencampur
*** duduk -> penduduk
*** jenguk -> penjenguk
*** tari -> penari
** untuk kata awal /'''k'''/ maka kata awal luluh dan diubah menjadi '''peng-'''. Contoh:
*** kurang -> pengurang
** untuk kata awal /'''s'''/ maka kata awal luluh dan diubah menjadi '''peny-'''. Contoh:
*** sontek -> penyontek
** untuk kata yang bersuku kata satu diubah menjadi '''penge'''. Contoh:
*** bom -> pengebom
*** cat -> pengecat
*** klik -> pengeklik
*** lap -> pengelap
*** las -> pengelas
*** tik -> pengetik
* [[per-]]
* [[se-]]
== Prefiks serapan (asing) dalam bahasa Indonesia ==
* Bahasa Sanskerta/ Jawa Kuno / Melayu Kuno
** [[adi-]], contoh: adikuasa
** [[aneka-]], contoh: anekabahasa
** [[antar-]], contoh: antarbangsa
** [[awa-]], contoh: awanama
** [[catur-]], contoh: caturwulan
** [[dasa-]], contoh: dasawarsa
** [[dur-]], contoh: durhaka
** [[dwi-]], contoh: dwibahasa
** [[eka-]], contoh: ekasuku
** [[lajak-]], contoh: lajaklaku
** [[lewah-]], contoh: lewahumur
** [[lir-]], contoh: lirruang
** [[maha-]], contoh: Mahakuasa
** [[nir-]], contoh: nirkabel
** [[panca-]], contoh: pancaragam
** [[pasca-]], contoh: pascapanen
** [[pra-]], contoh: prasejarah
** [[pramu-]], contoh: pramusiwi
** [[purba-]], contoh: purbawisesa
** [[purna-]], contoh: purnawaktu
** [[su-]], contoh: sujana
** [[swa-]], contoh: swalayan
** [[tak-]], contoh: taksa
** [[tan-]], contoh: tansuara
** [[tata-]], contoh: '''tata'''krama.
** [[tri-]], contoh: triunsur
** [[tuna-]], contoh: tunadaksa
* Bahasa Inggris
** [[a-]], contoh: amoral
** [[ab-]], contoh: abnormal
** [[abs-]], contoh: abstrak
** [[ad-]], contoh: adhesi
** [[ak-]], contoh: akulturasi
** [[am-]], contoh: amputasi
** [[amb-]], contoh: ambivalensi
** [[an-]], contoh: aneurisme
** [[ana-]], contoh: anabolisme
** [[ant-]], contoh: antasid
** [[ante-]], contoh: anterior
** [[anti-]], contoh: antiklinal
** [[apo-]], contoh: apokromatik
** [[aut-]], contoh: autarki
** [[auto-]], contoh: autostrada
** [[bi-]], contoh: bikonveks
** [[de-]], contoh: dehidrasi
** [[di-]], contoh: dikromatik
** [[dia-]], contoh: diapositif
** [[dis-]], contoh: disharmoni
** [[eko-]], contoh: ekologi
** [[eks-]], contoh: eksklusif
** [[ekso-]], contoh: eksogami
** [[ekstra-]], contoh: ekstradisi
** [[em-]], contoh: empati
** [[en-]], contoh: ensenfalitis
** [[endo-]], contoh: endotermal
** [[epi-]], contoh: epigon
** [[heksa-]], contoh: heksagon
** [[hemi-]], contoh: hemisfer
** [[hemo-]], contoh: hemoglobin
** [[hepta-]], contoh: heptarki
** [[hetero-]], contoh: heterofil
** [[hipo-]], contoh:
** [[il-]], contoh: ilegal
** [[im-]], contoh: imigrasi
** [[in-]], contoh: induksi
** [[infra-]], contoh: infrasonik
** [[inter-]], contoh: interferensi
** [[intra-]], contoh: intradermal
** [[intro-]], contoh: introjeksi
** [[iso-]], contoh: isoenzim
** [[kata-]], contoh: katalis
** [[ko-]], contoh: koordinasi
** [[kom-]], contoh: komisi
** [[kon-]], contoh: konsentrat
** [[kontra-]], contoh: kontradiksi
** [[kuasi-]], contoh: kuasilegislatif
** [[meta-]], contoh: metamorfosis
** [[mono-]], contoh: monodrama
** [[pan-]], contoh: panasea
** [[pant-]], contoh: pantisokrasi
** [[panto-]], contoh: pantograf
** [[para-]], contoh: paraldehida
** [[penta-]], contoh: pentahedron
** [[peri-]], contoh: perihelion
** [[poli-]], contoh: polifagia
** [[pre-]], contoh: prematur
** [[pro-]], contoh: protoraks
** [[proto-]], contoh: prototipe
** [[pseu-]], contoh: pseudepigrafi
** [[pseudo-]], contoh: pseudomorf
** [[re-]], contoh: rehabilitasi
** [[retro-]], contoh: retrofleks
** [[semi-]], contoh: semipermanen
** [[sin-]], contoh: sinestesia
** [[sub-]], contoh: submukosa
** [[super-]], contoh: supersonik
** [[supra-]], contoh: suprasegmental
** [[tele-]], contoh: teleskop
** [[trans-]], contoh: transliterasi
** [[tri-]], contoh: trikromat
** [[ultra-]], contoh: ultramodern
** [[uni-]], contoh: uniseluler
== Lihat pula ==
* [[Sufiks dalam bahasa Indonesia]]
* [[Afiks dalam bahasa Indonesia]]
* [[Konfiks dalam bahasa Indonesia]]
== Referensi ==
{{reflist}}
== Pranala luar ==
* [http://www.indonesia.co.jp/bataone/ruangbahasa27.html Ruang bahasa]
* [http://www.indonesia.co.jp/bataone/ruangbahasa33.html Ruang bahasa]
{{Prefiks Indonesia}}
[[Kategori:Prefiks| ]]
[[Kategori:Bahasa Indonesia]]
| 