Prasasti Ngantang: Perbedaan antara revisi

Konten dihapus Konten ditambahkan
Naval Scene (bicara | kontrib)
k Menambah Kategori:Aksara Kawi menggunakan HotCat
Rakehino (bicara | kontrib)
Tag: Suntingan perangkat seluler Suntingan peramban seluler
 
(34 revisi perantara oleh 12 pengguna tidak ditampilkan)
Baris 1:
'''Prasasti NgantangHantang''', atau({{lang-jv|'''''ꦥꦿꦱꦱ꧀ꦠꦶꦔꦤ꧀ꦠꦁ'''''|Hantaŋ}}) juga disebut dengan '''Prasasti HantangNgantang''', adalah sebuah [[prasasti]] batu yang ditemukan di wilayah [[Ngantang, Malang|Ngantang]], [[Kota Malang|Malang]], [[Jawa Timur]]. Prasasti ini memiliki [[Sengkala|caandrasengkalacandrasengkala]] tahun 1057 [[Kalender Saka|Saka]] (atau 1135 M). Prasasti ini ditulis menggunakan [[Aksara Kawi|aksara]] dan [[bahasa Kawi]]. Dalam prasasti Ngantang terdapat keistimewaan, yaitu adanya tulisan dengan huruf kuadrat yang besar melintang di tengah cap kerajaan berupa Narasingha berupa semboyan ''Panjalu Jayati'', yang berarti 'Kadiri menang'.<ref name="Muljana">{{Cite book
{{Infobox artifact
| last = Muljana
| name = Prasasti Hantang
| first = Prof. Dr. Slamet
| image = [[File:Prasasti Hantang.jpg|300px]]
| title = Tafsir Sejarah Nagara Kretagama
| image_caption = Prasasti Hantang dari masa [[Kadiri]] ditemukan di [[Ngantang, Malang|Ngantang]]. Kini koleksi [[Museum Nasional Republik Indonesia|Museum Nasional Jakarta]]
| publisher = LKiS Yogyakarta
| material = Batu Andesit
| date = 2006
| size = Tinggi 155 cm, lebar bawah 69 cm, tebal 31 cm, lebar alas 105 cm dan tinggi alas 20 cm
| url = http://books.google.co.id/books?id=ZdZNN4iMab0C&pg=PA46&lpg=PA46&dq=Prasasti+Ngantang&source=bl&ots=2VuZ6Rrwx5&sig=9EkgoZ4jzYmENckGuwjwExsmGpQ&hl=id&sa=X&ei=4lMfUJ3WDoOJrAfH6YCwCg&ved=0CCoQ6AEwAA#v=onepage&q=Prasasti%20Ngantang&f=false
| writing =
| isbn = 979-25-5254-5 }} Cet. IV, hlm. 46. Diaksés 6 Agustus 2012.</ref> Prasasti ini dibuat sebagai piagam pengesahan anungerah atas jasa penduduk desa Hantang dengan 12 dukuh yang masuk dalam wilayahnya, yang tetap setia kepada [[Kerajaan Kadiri]] dalam perang melawan [[Kerajaan Janggala]].<ref name="Muljana" />
| created = 1057 Saka atau 1135 Masehi
 
| discovered = Desa [[Ngantang, Malang|Ngantang]], [[Kabupaten Malang]], [[Jawa Timur]]
Dari prasasti ini dapat diketahui bahwa [[Jayabaya|Sri Jayabhaya]] adalah raja Kadiri yang berhasil mengalahkan Janggala, dan menyatukannya kembali dengan Kediri.<ref name="Muljana" />
| location = Museum Nasional Republik Indonesia
| id =
| registration = D9
}}
Prasasti ini dikeluarkan oleh ''Śrī Mahārāja Sang Mapañji Jayabhaya Śrī Warmmeśwara Madhusudanāwatārānindita Suhṛtsingha Parākrama Digjayottunggadewanāma'' atau [[Jayabaya|Raja Jayabaya]] dan ditulis menggunakan [[Aksara Kawi|aksara]] dan [[bahasa Kawi]] atau Jawa kuno. Pertama kali dibaca oleh [[J.L.A. Brandes]] (1913, 154-158). Di dalam prasasti Ngantang terdapat sebuah keistimewaan, yaitu pada bagian atas prasasti terdapat bidang persegi empat dengan adanya tulisan dengan huruf Kadiri kwadrat yang besar melintang di tengah cap kerajaan bergambar [[Narasingha]] berupa sebuah semboyan yang berbunyi ''Pañjalu Jayati'', yang berarti ''Kadiri Menang''. Prasasti ini dibuat sebagai piagam pengesahan anugerah dari raja atas jasa penduduk desa Hantang dengan 12 dukuh yang masuk ke dalam wilayahnya, yang tetap setia kepada [[kerajaan Kadiri]] dalam perang melawan [[kerajaan Janggala]]. Dari prasasti ini dapat diketahui bahwa [[Jayabaya|Sri Jayabhaya]] adalah raja Kadiri yang berhasil mengalahkan [[Janggala]] dan menyatukannya kembali dengan [[Kerajaan Panjalu|Panjalu Kadiri]].
 
== Isi prasasti ==
Isi prasasti memuat perinciahperincian anugerah hak-hak istimewa kepada penduduk Desa Hantang. Pemberian prasasti ini karena penduduk Desa Hantang dengan 12 dukuh yang masuk dalam wilayahnya datang menghadap raja dengan perantara Mpu Naiyayikarsana, dengan memohon agar prasasti yang ada pada mereka sebagai anugerah raja yang didharmakan di Gajapada dan di Nagapuspa yang ditulis di atas daun lontar (ripta) dapat dipindahkan ke atas batu (linggapala), dan ditambahkan dengan anugerah Raja Jayabaya sendiri.<ref name="Marwati" />
 
Permohonan tersebut dikabulkan oleh Raja Jayabaya, mengingat bahwa penduduk Hantang telah memperlihatkan kebaktian yang bersungguh-sungguh kepada raja, yang dibuktikan dengan telah diserahkannya ''cancu tan pamusuh'' dan ''cancu ragadaha'', serta pada waktu ada usaha memisahkan diri (perang perebutan tahta) mereka tetap setia memihak kepada raja.<ref name="Marwati" />
 
== Alihaksara (cuplikan) ==
 
Berikut ini transkripsi Prasasti Hantang oleh Brandes.
''... ikang wargga dalĕm thāni ri Hantang pwa tka ri wiṣaya'' (13) ''nya rwa wlas thāni satata suṣṭubhakti mamrih ri pagĕha śrī mahārāja ri maṇiratnasinghāsana makawyakti ri pamwatakĕnya ri cañcu tan pamusuh'' (14) ''mwang cañcu rāgadaha. muwah ri kāla ni panuwal kewalāpagĕh ya pakṣa jayabhaya...''<ref name="Marwati">{{cite book
 
Bagian Depan
: Pañjalu Jayati
 
1. ||o|| swasti śakawarṣātī | ta 1057 bhadrawāda māsa tithi tra
 
2. yodaśi kŗṣṇapakṣa wu pa | śā wāra wukir grahacāra paścima
 
3. stha māghānakṣatra pitŗdewa | tā śubhayoga śaśiparwweśa ā
 
4. gneyamaṇḍala waṇijakaraṇa jayādāmatiwi irikā diwaśnyājñā śrī mahārāja sang mapañji jayabha | ya śrī warmmeśwara madhusūdanāwatā
 
5. rānandita sukŗtsingha parakrama digjayotunggadewanāma tinaḍaḥ rakryān mahāmantri halu mapañji ka | mbā daha umingsor i taṇḍa rakryā
 
6. n ri(ng) pakirakirān makādi rakryān kanuruhan pu kārṇakendra mapañji maṇḍaka karuhun rakryā | n mapatiḥ pu kārṇkeśwara mapa
 
7. ñji ḍā guṇa kumonaknikang wiṣaya ri hantang rwa wlas thāni makādi dalĕm thāni padamlakna sang hyang ājña haji praśāsti | munggweng linggopala sambandha ikang wi
 
8. ṣaya ri hantang rwa wlas thāni makādi dalĕm thāni sampakampak manambaḥ i śrī mahārāja makasopāṇa | pangajyan śrī mahārāja mpungku nai
 
9. yāyikadarśana samṛddhi kāraṇa bhairawa mā(r)ggānugamandhayogiśwara ….. manghyang ri yogyani panganu | graha sang lumaḥ ri gajapāda mwang anu
 
10. graha sang lumaḥ ri nāgapuspa hana ring ripta pinakātma rakṣanikang wargga ri dalĕm thāni ri hantang tka ri wiṣaya | nya rwawlas thāni pratiṣṭākna ring linggo
 
11. pala atĕhĕr wuwuhanānugraha de śrī mahārāja sangkāri huningā śrī mahārāja ri panghyang ni | kang wargga āpan dharmma ni kadi sira
 
12. kṣatriya janardanāwatāra tananggā katitihana puṇya de ning wwang amihutang i kabhaktin ri sira ikang | wargga dalĕm thāni ri hantang pwa tka ri wiṣaya
 
13. nya rwawelas thāni satata suṣṭubhakti mamriḥ ri pagĕha śrī mahārāja ri maṇiratnasinghāsana makawyakti | ri pamwatakĕnya ri cañcu tan pamusuḥ
 
14. mwang cañcu rāgadaba muwaḥ ri kāla ni panuwal kewalāgĕh ya pakṣa jayabhaya yatāga | we
purwwarĕṇakāraṇanyaninubhaya sanma
 
15. ta panghyangya de śrī mahārāja matangnyan winangun sang hyang ājnā haji praśāsti munggu ring linggopala | tinaṇḍa narasingha kmitananikang wargga ri
 
16. dalĕm thāni ri hantang tka ri wiṣayanya rwawlas thāni mrati subaddhākna panganugraha sang lumaḥ ring gajapāda | mwanganugraha sang lumaḥ ring nāgapuspa
 
17. karangkĕpan denyānugraha pamuwuḥ śrī mahārāja kunang rasanyānugraha sang lumaḥ ring gaja | pāda ri tan knānya ring pinta palaku
 
18. sakupang sātak kipakipa saprakāra sangke rakryān rājaputra rajaputri kulapu | tra kulaputri sangke rakryān ma
 
19. ………… ntri hino sangke rakryān śrī parameśwarī sangke rakryān strī haji lāwan ri | tan knānya ring pobaran pawlit
 
20. ………… pablana pintapintan saprakāna ungkabājñā yanamet dawut dawutana | kar yanamet manuk puyu
 
21. ……….. karung wḍus pādu titiran amet wungkuk paṇḍak kimbar nglai bunglai | hayām sawung lāwan i tan
 
22. swikāra (ame)t padlĕgan tṛpan yan hana karung pjah ri deśanya sakapjahanya yan miṇḍimeriya mangkana panganugraha sang lu(maḥ)
 
23. kasanya ……. muktya pañcagati sangsāra saparananyāmanggiha duḥkha ikangumulaḥulaḥ ryyānu | graha śrī mahārāja pratyekaningaraning
 
24. han rama ……. la ri dalĕm thāni ni mangreṇa lorkigakiga didul tiga kaga makādi juru ma | ngaran sangśayan apasinggihan juru
 
25. n araku …………….. sthi paṅarikan mangaran pājaran kunang ring wiṣaya i malamā | r mangaran bhuwaṇa inuḥ i patala
 
26. …………………………….. nu ṇa juru mangaran bhama śrī naśanaya kasugihan manga …. | …. ngkiḥ tan gra …….. ta
 
Bagian Belakang
 
1. maḥ ring gajapāda kunang rasa nyānugraha sang lumaḥ ring nāgapuspa tka rikang wiṣa
 
2. ya ri hantang rwawlas thāni makādi dalĕm thāni ri tan knānya ring drabya haji wuluwulu parawulu saprakāra tan | knā ri walū rumambat ring natar (wna)
 
3. ngāmangana karung puliḥ malima sabwathino majnuhalang tan knā ri malandang ka pakrang pakring mangkana panganugra | ha sang lumaḥ ring nāgapuspa kunang ra
 
4. sanyānugraha pamuwuḥ śrī mahārāja ri wnanganyāmangana rājamangśa marabya ḍayang mahuluna ḍayang wnangamoma | ha nangka bukur waruga inantun waru
 
5. ge tngaḥ saka inaṣṭa malsunga nangka apalangkālpar wnangāḍulaugabwaḥ kamalai wnangapalunganatutup ba | nantĕn lāwan ri panganyan paja
 
6. mahānindikāguntingāmupuha rarai inakwākĕn mantuka tan pasuṇḍanga tan kaduḥkanan paluputa | knamuk tan knāring ka(..)iran tan knā
 
7. ri panagiha tan knā ri salyut tan knā ri manimpiki tan knā ring mahūryyāngilala tan kaḍaṇḍa yanapawa | han bwaḥ kamalai tuhunu
 
8. hutan tan pangalapana sapi kunang yan parakana samulyanya tan alĕngĕta mwang ri sḍanganyanhana rāja drawya katariwal ka | tmu ri hantang mantuka tan suṇḍangana tan kata
 
9. tananhanātukar i kalangan tuhun sapihĕn tan kaduḥkhanan sinambaḥ ri kāla ning widwācarita tuhun atulaka wnangādrawya tpakan yan inguma(..)juga tuhun
 
10. yān juga wnangāsajĕngajongkobor makatĕpasawĕḥ radinyan palakulaku ikang kabayān juga mwang ri wnanganyāmawa | tu wutuwuhanya mareng pkĕn agaḍungan
 
11. mbatan paraḍaḥ gumul wantayan tan pawawanakadut karañjang tanpapikulana rĕmbatan hampyal tanpama | rĕpatatali kewalā wĕkingwĕking tapwa
 
12. mapikulana kayukayu tan knānya ring suwargga lāwan ikang kalang kalagyan kabrahmāngśan kalagyan tirwan tumu | ta ring kolahulahan juga sānu
 
13. graha pāduka śrī mahārāja mwang ri tan katamananya deni winawa sang maṇa katriṇi tawan pangkur ti | rip pinghai wāhuta rāma nāyaka pra
 
14. tyaiya akurug haji wadihatyākudur tkaring miśra paramiśra miśrahino miśrānginangin pangurang kring | pamanikan maṇiga sikpan ru
 
15. mban tirwan paḍĕm watu tajĕm manimpiki limus galuḥ lingga kyab sṛtan tṛpan wilang thāni tingkĕ | s manambingi sanghiran mawī bapa
 
16. ḍahi karĕngrĕngan lablab albuḥ sungka dhura tapahaji airhaji mati kalbū sinagiha wurisiki uru | tan dampulan sungsung nāyaka pa
 
17. sukalas sipat wilut uṇḍahagi lañcang kanāyakan akurĕban haluwarak ramanang rakasang pi | ninghai katanggaran pawungkunung tpungkawung
 
18. palamak pawḍihan pakikis pakbo pahawuhawu panggare patatar pāliḥ kuwu panrāngan pa | nigang blaḥ pakatimang pawidu paririla
 
19. ngit dawuturus hopan saṇḍung lamur skartahun pabisar pawuruk pawlangwlang wli hapū wli | harĕng wli wadung wli tambā wli pañjut mang
 
20. rumbai ma(ng)guñjai juru huñjĕman juru jalir manghwan haturan bang haturan pādu tkarikanang ma | manaḥ magalaḥ magaṇḍi matĕngrā
 
21. n maliman makuda pakarapan pawalakasan panghayapan pangurungan pangalasan | pamanukan pasugalan alawa
 
22. sambal sumbul hulun haji jĕnggi singgaḥ mabṛṣi watĕk i jro ityaiwamādi kabeḥ | tkaring sukha duḥkha kadyāng(ganing ma)yang
 
23. tanpawwaḥ mamuk matitibā wipati wangkai kabunan rāḥ kasawur ing hawan hidukasira | t duhilatĕn mami(jila)kĕn wsi
 
24. ning kikir mamu(ng)pa(ng) mati sinambĕr ning glap mati sinanghat ning sapi salaḥ pati lūdan tūtan angśa pratyangśa ḍĕṇḍa kuḍĕ(ṇḍa)
 
25. hala yatikā tan tamā irikang wiṣaya ri hantang kewalā ikang wiṣaya ta pwa muktya sasukhaduḥkhani thā | ninya tan kaparabyāpāra (de)ning len
 
26. mangkana rasanyānugraha śrī mahārāja irikang wiṣaya munggu ring linggopala kadĕgan de mpungki kajung | mpungkwi sadasmṛti tinu(ta)kĕn de sa rā
 
27. t langka kunang yan hana patpāngulahulahāngruddhā mne hlĕm ryyānugraha śrī mahārāja knā | na ḍaṇḍa kā 1 su 5 atĕ(hĕr a)manggiha (sa)
 
28. lwirning pañcamahāpatāka yāwat candraśca kadi lawas sang hyang candrāditya n sumulu | hi bhuwana maṇḍala …….. mana
 
29. …….. makangaran gumayak kulubur mangaran wnaputra magadung mangaran iṇḍangi ha | …… d mang(aran)
 
Bagian Atas
 
''ran pagĕḥ samangkana kweḥ ning rāmānarimānugra(ha) …. n …wwahanyapagĕḥ mangaran sarwwahana ………''<ref name="Marwati">{{cite book
| first1 = Marwati Djoened
| last1 = Poesponegoro
| first2 = Nugroho
| last2 = Notosusanto
| url = http://books.google.co.id/books?id=LReVFTELXcwC&pg=PA288&lpg=PA288&dq=gajapada+nagapuspa&source=bl&ots=VXq1nAPucI&sig=JU2nYhtKB__1LO5zs614bRnTeDs&hl=id&sa=X&ei=sXMfUL-4MsfTrQeyqoHgAw&ved=0CDMQuwUwAA#v=onepage&q=gajapada%20nagapuspa&f=false
| title = Sejarah Nasional Indonesia II: Zaman Kuno
| publisher = PT Balai Pustaka
| year = 2008
| isbn = 979-407-408-X }} Cet. II, hlm. 288. Diaksés 6 Agustus 2012.</ref>
}}{{Pranala mati|date=Mei 2021 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }} Cet. II, hlm. 288. Diaksés 6 Agustus 2012.</ref>
 
== Lihat pula ==
* [[Daftar prasasti di Nusantara]]
* [[Prasasti Paradah]]
* [[Jayabhaya]]
* [[Airlangga]]
* [[Kerajaan Kadiri]]
* [[Kerajaan Janggala]]
* [[Wangsa Isyana]]
 
== Referensi ==
Baris 41 ⟶ 171:
[[Kategori:Kerajaan Janggala]]
[[Kategori:Aksara Kawi]]
 
{{Cite book
| last = Muljana
| first = Prof. Dr. Slamet
| title = Tafsir Sejarah Nagara Kretagama
| publisher = LKiS Yogyakarta
| date = 2006
| url = http://books.google.co.id/books?id=ZdZNN4iMab0C&pg=PA46&lpg=PA46&dq=Prasasti+Ngantang&source=bl&ots=2VuZ6Rrwx5&sig=9EkgoZ4jzYmENckGuwjwExsmGpQ&hl=id&sa=X&ei=4lMfUJ3WDoOJrAfH6YCwCg&ved=0CCoQ6AEwAA#v=onepage&q=Prasasti%20Ngantang&f=false
| isbn = 979-25-5254-5 }} Cet. IV, hlm. 46. Diaksés 6 Agustus 2012.