SEJARAH BERDIRINYA NEGRI ALLANG
Sejarah ini dikutip dari dalam naskah asli yang tersimpan dalam arsip Pemerintah Negeri Allang oleh Almarhum Bpk. ZADRACK KAIPATTY, sewaktu almarhum menjabat sebagai Sekretaris Pemerintah Allang Tahun 1915.
{| class="wikitable"
|-
! No !! Marga !! Arti !! Asal !! Pangkat Untuk Laki - laki !! Pangkat untuk Perempuan
|-
KAMUS BAHASA NEGRI ALLANG :
Kamus Bahasa Allang
A – a
Acuh – lelekisma
ada – he, mise, ria, raiaya, se
adat – adate
adik – wale
air – weilu
air laut – meita
air naik – seko
air surut – mite
air tawar – weilu
akal- akale
akang punya – ina
akibat – ulana
alas – naeu
alat memarut – lapa, tala
ale – wale
ale punya – amu
Allang – Alane
ambil – tana
Ambon – Aponu
Amerika – Amerika
ampun – ampun
anak – ana, koho, kohonananu
anak panah – orea
angin – aninu
angin ribut – lihuta
angkat – loit
angkat bubu – talia
anjing – aso
antara – antar, antara
anyam – kasi, raku
apa – unsa
apa-apa – saesasiu , lihat : sae
api – awo
aren – maka
aro-aro – a’olita
asam – malinu
asap – peita
asma – kasnawata
ascend – hua
atap – kaha
atas – hahanu, lete
atau – pi atur – atur
Asturalia – Australia
ayam – manua
B – b
babi – haho
bagaimana – unapa
bagi – rama
bagian laut – lo
bagian – hama, pale
bagian bawah – lihu
bagian bawah perut – tahunu
bagian darat – la
bagus – ntola, intola, ntola
bahasa – sou
baik – iyana
baju – lapunu
bakal – era
bakar – tunu
bak – bak
baku – masing , lamunu
bakul – lahanu, taha
balik – hali
balum – tau
bambu – wanata
bambu betung – telhuo
bambu duri – tewa-tewa
bambu pagar – pagare
bambu racun – tui
bambu tomar – tomolu
baner – lareli
bangun – hanu
banjir – henelu
bantal – karnulu
banyak – he’enu
bapak – ama, papa
barang – lohari, saelohari, sae
barat – halata, hale
baru – hilo
basah – lopo
batang – etena, hatana
batu – hato
baju jangkar – bubu, ilita
batuk – puhu
bauh – hounu
bawa – kae, tepu
bawa dalam baju – laha
bawa dekat dada – liku
bawang – bawang
bayar – seli
bayem – paenu
bagini – unanei
bagitu – unama
belah – ha’a
belajar – ajar
belakang – mulinu
Belanda – Wolanda
Belanda – Belanda
belanja – pasnahilu
balas – husai
beli – sahilu, sali
benam – sina
bensin – bensin
benteng – benteng
batuk serang ayam – tipilu
berak – lumei
berapa – ilai, lapila
beras – ala
berat – muhila
berbuah – puhunua
berdiri – kelenu
berenang – tuhu
bereskan – paseleu
berhenti – berhenti, brenti
beri – lope
berjalan – sanapau
berkata – hetenu
berlayar – sopalu
bersama – palaloi
bersih – marhina
bersin – hute’e
bertelu – patilo
bertiup – kihu
besar – elake, ilata
besok – nalisa
beta – ai, au
beta punya – aku
betul – iyana, manisa
biasa – biasa
bibir – hihilu-ulunu, lihat bibir, hihilu
bican – pate
bicara – lepa
biking api – palehi
bingun – hili
batul – sasiri
biru – biru
bisa – bisa
bisu – naonao
bisul – ulumutulu
boba – inari
bodoh – konanahao
boleh – bole
buah – huanu
buah pelir – lasilu
bual bual – horale
buang – hiru, kisi, lekekesia, nahu
buat – puna
buat basah – topo
buaya – huwae
bubu – huho
bubu kecil – lapepeta, lihat bubu – lepe
bubur – bubure
bujangan – kareu
buka – hera
buka bubu – tila
buka pintu – mitalulunu
buku – tapunu, utahuri
buku – buku
bulan – hulanu
bulu – wanata
bulu betung – telhuo
bulu duri – tewa-tewa
bulu pagar – pagare
bulu racun – tui
bulu tomar – tomolu
bumi – umi umenu
bundar – rololu
bunga – pauri, sowori, uturi
bungsu – pakamule
bunuh – hunu
buru-buru – matahae
busuk – pota
buta – matapute, pute C – c
Cabe – eili
cabut – hihu
cacar – saelati
cacing – ulu
cacing laut – lakulu
cacing tanah – puka
cairan – weina
cambuk – hoha
campak – sarampa, kisi
capai – kolau
cari – sewa
cari tahu – sue
caritera – caritra
cabur – sahu
cece – upo
celana – kata
celup – lema
cemara – lawelu
cempeda – ana’a
cengkeh – pakalawantu
cepat – kakei
ceregen – ceregen
ceret – silinu
cerita – paltenu
cermin – cermine
cium – boka
cium bau – pahuniunu
coba – coba
cokelat – coklat
cubit – tuke
cuci – musu
cuci muka – pandalu
cuci pakaian – patanoi
cucu – upo
cuka – upio
cuup – malumae
D – d
Dada – iluta
dagu – alalihunu
dahi – isinhahanu
daki – laeit
dalam – halalenu
dan – laha
dapat – supu
dapur – huto
darah – lalai
dari – hilu, la
dari hutan – puka
dari mana – lapae, lahapa
dari atas – lalete
dari barat – lahale
dari bawah – lahale
dari timur – lali
dasar – wakanu
dasar laut – salo
datang – lae
daun – huta, lounu
daun gatal – sala
daun sagu – leru
daun sirih – kandounu
dayung – ahata
dekat – masu
delapan – walu
demam – lirinu
dengan – laha, lahu, tia
dengar – paneneu
depan – minanu
dermaga- titalu
desa – hina
desah, hoso
di – he, ne, se
dimana – hapa
dia – mane
dia punya – mana
diam – ndene
dinding rumah – lesta
dingin – paliri
disini – hanei, nei
disitu – hama, haulise
dong – mati
dong dua – matua
dong punya – matir
dua – lua
dubur – wakarowo
duduk – tolanu
duku – duku
dukun – maule
dukung hitam – suanggi
dulu – minanu
duri – maralu
durian – durenu
E – e
ekor – eluna
ela – ela
ember – ember
empat – ati
enak – ntele
enam – neni
G – g
gaba-gaba – lounu
gadis – undua
gali – hei
gampang – gampang
gantung – lole
garam – sila
garuk – kakinu
gata-gata- atanu
gatal – rene, kapapileu
gelambir – gelambir
gelas – glas
gelikan – kili-kili
gemetar – hehele
gempa bumi – wisolu
gemuk – rukunu
gendong – haha
gereja – misa
gesik – kueta
geyang – kaenu
gigi – niria
gigit – kie
gili – sikilu
gili-gili – kili-kili
goreng – gorenu
gosok – pulu
goti – lipita
goyang – kalirota
gubernur – gobenor
gula – nasu
guling – loli
guna-guna – maolete
guna – guna
gunter – kukulu
gunung – nunua, ulatuanu
guru – tungguru, guru
H – h
habis – posia
half – setengah
hamil – hamil
hampir – masu
hangat – pikuta
hanya – to
harga – hilana
hari – pito
hari ini – nawenae
harus – harus, musti,
hati – hutua
harus – ause
helai – ulu
hias – hias
hijau- biru
hinggap – hua
hitam- meteta
hiu – wiwo
hotel – hotel
hujan – ulanu
hulu – ulanu
hutan – waslalinu
hutang – panghitinu
I – i
ibadah – misa
ibu – ina, mama
ikan – ianu
ikan bubara – inu walo, ianu
ikan jurung – walo
ikan lalosi – ianu aenu
ikan tola -tola
ikat – heke
ikat konde – wito
ikut – esui
indah – moso, ntola
ingatan – palalae
ini – hinei
ipar – roua
iris – kukuru
isap – rosou
isi – isinu, kato
islam – moru
istetri – kawenu
isteri saudara laki-laki dari ibu – yaya
istirahat – istirahate
itu – hama, hima
itu punya – ina
iya – iyo, ya
J – j
jadi – una, jadi
jagung – jagung
jahat – jahate
jahe – siwa
jala – uweta
jalan – lalanu
jalan-jalan – luwai
jambu – jambu
jam – oras
jamur – pu’unu
jangan – ya’a, naka
jangkar – tanamata
janji – jaji
jantung – osona
jaring – jarenu
jarum – eta
jatuh – mulu, kate
jauh – luo
jawab – suhu
jelek – haenu, itanotal, ntola
jemur – pakualia
jendela – jendela
jengger – jengger
jerat – houlu
jeruk – mause
jilat – lamun
jinjing – wara
jual – paulili
jualan – jualari
juga – lahue
jumat – Ari
junjung – ririnu
K- k
kacamata – cermine
kacang – kacang
kadal – upue
kakek – a’a
kaki – ei
kaku – mamule
kalau – kalau
kalian – imi
kalian beruda – irua
kalian punya – imir
kemaluan laki-laki – ute
kamar tidur – lumisinu
kambing – pipe
kami – ami
kami punya – amir
karena – tagal
karun – lahanu
karung – aluta
kasbi – kasbi
kasih sayang – sayang
katong – ami
katong punya – ite, iter
katong berdua – arua
kaya – kaya
kayu – likata
kayu waru – waru
ke – he
kemana – hapa
keatas – ndete
kebarat – nale
kebawah – nehe
kebenaran – kebenaran
kebun – lawa
kecil – koki, ananu, koile
kedalam – lemata
kedarat – hila, nda
kejangkitan – bajangke
kejut – hitilia
keladi – inanu
kelapa – nuelu
kelaut – hilo, ndo
kelelawar – ralunu
kelengkapan – kelengkapan
kelereng – mutel
keliling – kaholi
keluar – husa
keluarga – famili, keluarga
kemaluan perempuan – uwe
kemarin – nanila
kembali – hali, leli
kena – ria
kenal – atina
kening – wauri
kentut – ituta
kepala – ulo kepala desa – latu, raja
kepangkatan – mara, upu
kepentingan – kepentingan
keras – makana, rua
kering – kalotolu
keringat – pasae
kerja – peseu
kertas – kertase
kerusuhan – kerusuhan
ke sana – hama, nise
ketiak – kekelihunu
ke timur – ndi
ketupat – katupa
kilap – kalala, kaleu, strelia
kilat – mitia
kira – kira
kiri – hakeke
kirim – katua
kita – ite
kita berdua – arua
kita punya – iter
kolera – kolera
konde – ulohuto
kopi – kopi
koporasi – koporasi
kosong – hukena
kota – kota
kotor – panosote
kristen – kristen
kuah – meita ulonu, meita
kuat – kuate
kuburan – huelu
kucing – mawo
kuku – talikilu
kukuruku – kukuruku
kulit – ulina, usana
kumpul – lehunu, lulu, tili
kumur – almumunu
kuning – porolu
kunyit – uninu
kupas – luke, ripi
kurang bergaul – nohoke
kurap – kikili
kursi – kadera
kurus – koki
kuskus – marilu
kusta – potolu L – l
lagi – haluke, sala
lahirkan – liana
lahir – jadi
lain – eleta
laki-laki – undana
lalu – lalu
lama – lou, tuale, usa
lambat – awela
lampu minyak – padamaranu
langit – lanita
langsat – puanu
lantai – umena, umenu
laos- lakuase
lapar – luareneu
lari – lawa
larikae – rikelu
laut – laute
layar – leulu
lebih – lebi
leher – selenu
lelah – mahe
lembut – pasii
lempar – lisa
lengkap kona
lepas – tia
lewat – lewate, sui
lewat – langgar
licin – muala
lidah – male
lihat – kari’i
Liliboi – lilipoi
lima – lima
lincah – kueta
listrik – listrik
loteng – lalohahanu
lobang – nupelu
lupa – matalinu
lutut – titaulunu
M – m
mabuk – kasili
mahal – mahale
main – palimenu
maka – maka
makan – kanu
makanan – anuta
makola – katola
maksud – maksud
malaikat – malekat
malam – melenu, lupito
malas – pamalase
malu – pasasumiu
maluku – maluku
mana – hapa
mandi – hoi
mangkas – pameliu
manis – susunu
marah – mara
marga – fam, lumatau
marga – marga
mari – knei
masak – hutawo, hutuo, masa, suku
masak kembali – maleu
masalah – masala
masa – masa
masih – sala
masing, baku- lumanu
masuk – nusu
masukkan – katou
mata – matanu
matahari – liamatanu
mata kail – awilu
matang – wapenu
mati – mata
mau – na, nau
meja – lahuanu, lesa,
meja – meja
melenyeh – tone
melinjo – suwa
memandang – palawe
menanamkan – patananinu, lihat – tananinus
mendidih – horale
mengantuk – katatilo
mengapa – kula
mengelem – kapulu
menguap – nawaisi
menjangan – menjangan
menonton – palawe
mentah – mumata
menyapu – salaya
menyeberang – tita menyelam – nuli
merah – routa
mereka – mati
mereka berdua – muatua
mereka punya – matir
mesin – mesin
mimpi – muni
Minggu – misa
minta – sali
minum – ninu
minyak – wakilu
miskin – malarate
mobil – oto
moyang – moyang
muatan – malianu
muda – walenu, hilo
mufakat – mupakat
muka – walalinu, minanu
mulai – mulai
mulut – hihilu
mundur – helau
muntah – luwau
muntah-muntah – naluau
N – n
Nafas – nawao
naik – hara, sa’a
nama – nalanu
nanah – nanai
nanas – arnasinu
nangis – rani
nanti – lali
nasi – ala
nyala – kalela
negeri – hina
nenek – nene
nikah – kawenu
nipis – nipis
numpang – sau
nyamuk – umuta
nyiru – sisata, takalase
O – o
obat – likatowanu
omong kosong – horale
orang – maka, mansia
orang asliuku – malia
orang dulu – orangtatuae
orang tua – orangtatua
osok kelapa – liuta
P – p
Pacar – lewa
pada – ka, ria
padi – ala, padi
pagi – huluketenu, rina
pagi-pagi – hulu-huluketenu, kete-ketenu
paha – kalaka
pahit – mila
pai-pai – tahule
pak – pa
pakai – pake
pakaian – pakeu
paku-paku – latalu
pala – pala
palapon – lalohahanu
paling – huralu
palu – martelu
pameli – pameliu
panah – husulu
panas – pikuta
panas matahari – pusua
panci – panci
pancing – huwanunu, panahu, nahu
pancuran – sasaluta, salu
pandangan – pandangan
panggal – uruna
panggil – hiha, kalou
pantai – laute
pantat – wakalu
papeda – lupia
parang – tulia
parut – luku
pasang – tunu
pasar – asalu, pasar
pesawat – pesawat
pasir – mulaenu
percik – suhu
perempuan – urpaenu, urpaenu
perempuan tua – atahina
pergi – kene, suwau
perigi – perigi
perkebunan – dusun
permana – pute
permukaan – ulinu
persiapan – persiapan
pertama – pertama
pertanyaan – pertanyaan
perut – tia
pesan – manolu, panou
petik – amili, tili
pikir – pikir
pikul – hala
pilih – amilih
pimpinan – kapitan
pinang – huwa
pincang – sikele
pindah – helau, suwau
pinggan – kole
pinggir – ulonu
pinggul – kaleke
pintar – pintar
pintu – alea
piring – pakului, pikalu
Piru – pilu
pisah – pisa
pisang – ure
pisau – tuletenu
potong – rolo, soka
prahu – haka, sope-sope
perahu motor – speed
prihal – sae
pucat – misi
pukul – hoha, hunu, nahu, rau, sau
pulan g- hotu, welau
pulau – hualu, nusa
puluh – hutu
puncak – uanu, ulunu
pundak – lahuanu
punggung – unua
punya – na
pusar – uselu
pusing – hatolo
putih – putita
Q – q
q – to
R – r
rabo – sampitu
raja – latu
ramas – rami
rambut – walanu
rantai – rante
rasa – rasa
ratus – utu
rencana – rencana
renggang – hihi
ribu – usata
ribut – tole
ringan – tamuhila
rintangan – rola
robek – hisi
rok – rok
rokok – sarutu, rokok
rondah – luwai
rotan – ua
roti – brotu
rumah – luma
rumah adat – ta’ilanu
rumah kebun – so’o
rumah tangga – rumah tangga
rumpun – kulunu
rumput – unuhu
runut – lunuta
rupa – rupah
rupiah – rupia
rusak – pota, rika
S – s
Sabtu – sabtu
sagu lempeng – pao
sagu – lupia
saja – mana
sakit – hitinu, pali
salah – sala
salin – lihi
sama – palaha
sambal – sambal
sampai – nala
sandang – sakeke
santan – santanu
sapu – rekilu, salaya
sarung – tapi
satu – ienu, iana, na, tisa
satu-satu – sasa
saudara – leko
saudara laki-laki dari ibu – memo
saudara – saudara
saudara perempuan dari ibu – uwa
sauh – tanamata
saya – ai, au
saya punya – aku
sayap – ahena, ihena
sayur – utanu
sebab – sebab
sebelah – kalinu
sebentar – lohasa, sate
sedang – sedang
sedap – ntele
sedia – ria
sedikit – lohana
sageru – tua
sejarah – sejara
sekali – paskali
sekarnag – sekarang
sekolah – skola
selatan – selatan
selat – selat
selesai – pea
selesaikan – paslata
seluruh – tounu
semadi – lisa
sembab – ha’anu
sembilan – siwa
sempurna – kona
semua – lalaina
semut – selimenu
senang – senang
senapan – hola
sendiri – kakisa
sendok – sondo
seng – tahi
seng ada – tahi
senin – mandag
seok-seok- kakoli
sepak – rutala
sepoi – hute
sepuluh – husaa
sepupuh – palehahati, renelu
seram – hualu, serane
serdawa – kotala
seseorang – sasasei
sesuatu – sesuatu
setelah – setelah
setengah kering – maher
setiap – ria
siang – luata
siap a- sei
siku – sio
siram – sohan, sahira
sisa – lisi
sisa-sisa – lisina, lisi
sm bambu – oulu, telenu
sm bulu – wanata
sm ikan – hulipaser, lalosi
sm ikan – bubara,
sm kari – sumuru
sm kuah – colo-colo
sm makan ringan – tatoneta, tone
sm pakis – lei
sm penyakit telinga – toe
sm pohon – hulahulunu, salatenu
sm tumbuhan – pandusta
sm tumbuhan merabat – hua-hua
soa – uru
sopi – kalawater
sore – tarawau
suami – kawenu
suami saduara perempuan dari bapak – wate
sudah – mae, se
suka – suka
sukun – su’unu
sulung – pakamina
suntik – loro
supaya – supaya
surat – surate
suruh – siha
susah – susa
u
T – t
tabang – tala
tadi – niko
tahan – tahanu
tahu – tuenu
tahun – nalia
tajam – mouta
takut – paltau, ntau
tali – walita
tali bubu – wana
tali jangkar – hatateinu
tambah – liti
tanah – umenu
tanam – taha
tanaman – tananinu
tangan – lima
tangga – lianu
tangkap – pese
tanjung – titunu
tanya – pakunia
tarik – salu, lihi, tili
taroh – peu
tas – tase
tebal – hutilo
tebar – hiru
tebuh – utiho
reduh – rolanu, undina
tegel – tegel
teh – te
telan – rele
televisi – televisi
telingan – talina
telur – tilonu
teman – lalahane
tembak – tunu
tembaku – tabako
tembus – roro
tempat – wala
tempat pijak – sanisa
tempat sirih – ulite
tempat tidur – tapalanu
tengah – hatalae
tengah malam – ramalua
tenggorokan – gergantang
tentang – hilu
tenun – kasi
tepat – panuhu
terasi – blacang
teras – teras
terbakar – pikuta
terbang – rihu
terbenam – moro
tergelincir – hasala terong – tolonu
tersalah – hasala
tersayat – apa
tertawa – hoka
terus – nanala
tetapi – po, tapi, tetapi
tetes – titi
tiang – lile
tidak – tahi
tidak ada – tahi
tidur – makeu, ntilo
tiga – tilu
tikam – roro, taha, tupu
tikar – haelu
tikus – undaha
tilur- mantilonu
timah – tamulu
timbah – repanu
timbah air – lalimata
timbang – nika
timur – hili, li, timulu
tindih – lepe
tindis – lepe
tinggal – tue
tinggi – atata
tipis – muni
tokoh – toko
toko – toko
tolong – tolon, tolong
tombak – tupa
tombak ikan besar – tatelata
tombak ikan kecil – kalawae
tongkat – toanu
tonton – lia, nonton
topan, lihuta
topi – capeo
tua – ntua, mutonu
tuak – sageru, sopi
tuang – silo
Tuhan – Tuhan
tujuan – tujuan
tujuh – itu
tulang – lulina
tuli – haruke
tulis – tuliu
tumang – tuman
tumbuhan merambat – walita
tumbuhan merambat besar – waweta
tumit – tolenu
tunas – ukuna
tunduk – moro
tunggu – lali
tunjuk – tope
turun – hotu, solou, toti
turunan – turunan
tusuk – rahikilu
tutup – riku, sahu’u U – u
uang – pise, kepeng
udang laut – sasuati
udang tawar – untiho
udik – ulunu
uji – uji
ujung – matahuluna, titunu, uanu, ulunu, huhunu
ujur – sou
ulang – pakaheluke, paheluke
ular – nia
umpan – anae
umur – umuru
undang – kolou
untuk – ria
untung – untunu
usaha – usaha
usus – apona
utara – marmato W – w
wajan – ulalite
wajid – waji
Wakasihu – waesiho
waktu – pito, nala, waktu
walang – paparisa
wilayah – uli
|