Wikipedia:Bak pasir: Perbedaan antara revisi
Konten dihapus Konten ditambahkan
Prettyboy82 (bicara | kontrib) Tidak ada ringkasan suntingan |
Zariquiegui (bicara | kontrib) Tidak ada ringkasan suntingan |
||
Baris 4:
10 april 2009
{{Nafarroako udalerri infotaula
| izena = Lizarra
| bandera = Bandera de Estella.svg
| armarria = Escudo de Estella.svg
| nongo = Lizarrako
| ofiziala = Estella / Lizarra
| merindade = Lizarrerri
| postakodea = 31200
| kokapena = Navarra_municipalities_Estella_Lizarra.png
| koordenatuak = {{koord|42|40|19|N|02|01|52|W|region:EH-NA_type:city|display=inline,title}}
| garaiera = 421
| azalera = 15,39
| biztanleria = 14.049
| bizt_urtea = 2008
| dentsitatea = 912,87
| distantzia = 44
| euskaldunak = 10,43
| sorrera = [[914]] <small>aurretiko herri batean</small>
| herritarra = lizarratar
| alkatea = María Begoña Ganuza Bernaola, ([[UPN]])
| webgunea = http://www.estella-lizarra.com/ www.estella-lizarra.com
| oharrak =
}}
'''Lizarra''', [[Nafarroa]]ren erdialdean dagoen [[Lizarrerri]]a merindadeko burua da. Probintziaren seigarren udalerririk populatuena da eta [[2008]]ko [[urtarrilaren 1]]eko erroldaren arabera, herriak 14.049 biztanle ditu. [[Iruñea]] eta [[Logroño]] hirien erdibidean, [[Nafarroako Erribera]] eta Mendialdearen arteko elkarketa puntu da.
Itsaso gainetik 426 metrora aurkitzen da, [[Jurramendi]]ren azpian eta [[Ega]] ibaiak zeharkatzen du. [[914]]. urtean sortu zen Lizarra.
== Inguru naturala eta kokapena ==
[[Fitxategi:Puente Estella.jpg|thumb|250px|Ega ibaiaren gaineko Kartzelako zubiaren ikuspegia.]]
Herria, [[Nafarroa]] erdialde-mendebaldean kokatzen da, [[N-111]] errepidea [[Iruña]]-Lizarra norabidean hartuta. Lizarrak [[Deierri]]rekin egiten du muga iparraldean, [[Villatuerta]]rekin ekialdean, [[Aiegi]] eta [[Allin]]ekin mendebaldean, eta [[Aberin]]ekin hegoaldean.
[[Ega]] ibaiak Lizarra zeharkatzen du iparraldetik hegoaldera, [[Urederra]] ibaiaren ur-emaria (15,16 m/seg batez-beste) jaso eta gero. [[Urederra]]k aldi berean, [[Eraul]] ibaiaren emaria (7,11 m/seg batez-beste) jasotzen du.
=== Klima eta landaredia ===
Lizarrak, hainbat klima ezberdinen nahastea dauka, mediterraniar-kontinentala, [[Ebro]] ibarrekoa, eta [[Burunda]]ko klima ozeanikoa alegia. [[Urtarril]]eko batez-besteko tenperatura 3,9 gradukoa da eta [[uztail]]ekoa 20,5 gradukoa, hilabete berdinetan, tenperatura minimoa 0,1ºC eta maximoa 27,2ºC da. Historian zehar izandako muturreko tenperaturak -14,5ºC eta 41ºC dira. Urteko batez-besteko prezipitazioa 650 eta 700mm bitartekoa da, urte osoan zehar banaturik, baina batez ere [[udazken]] eta [[udaberri]] inguruan bilduz. Hilabeterik idorrenak [[uztail]]a eta [[abuztu]]a dira.
Klima kontinental eta atlantiarraren artean dagoenez, landaredia, trantsiziozko klima batena da, [[haritz]] eta [[pago]]en basoak alde batetik, eta [[amezti]]ak bestetik. Gizakiaren eragina dela eta, jatorrizko baso gehienak desagertu egin dira, eta euren tokian zuhaixkak hazi dira, [[izpiliku]], [[ezkai]]a eta abar.
== Auzoak ==
Rocamador, San Pedro, San Migel, San Juán, Remontival, Zezen Plaza eta Deierri, Zaldu, El Puy, El Volante, Zalatambor, Lizarra, Nabarreria, Kale Nagusia, Valdelobos, Donejakue Plaza, San Benito, B Sektorea, Merkatondoa, San Cristóbal eta Fuente de la Salud.
== Historia ==
=== Historiaurrea ===
Herriaren sortze data zehatza ezezaguna da, eta historialarien ustetan, gaur egun ezartzen den gunean, gizakia presentzia duela ehundaka urtetatik dator. Lizarran [[Brontze Aro]]ko hainbat aztarna aurkitu dira, eta hostproañaroel Ordaitz, Zaraputz eta Fosaleko aztarnategiak ikertu dituzte, bertan leundutako aizkora eta bestela objektuak aurkitu dituztelarik. Aipagarria da aldi berean, Lizarrako San Pedro elizako hormetako batean, [[Erromatar Inperio]] garaiko hilarri bat erabili zela, eraikuntza material gisa. Erromatarren garaikoak dira baita ere Merkatondoa izeneko gunean aurkitutako arrastoak.
=== [[Erdi Aro]]a eta Lizarraren sorrera ===
[[Antso I.a Gartzes]] erregeak Lizarra herrixka birkonkistatu zuen [[914]]. urtean eta [[1090]]an [[Antso V.a]]k herrixka horren inguruan hiri berria sortuko zuen Jakako forua emanez. [[Donejakue Bidea|Donejakue Bidetik]] zetozen hainbat frantziar geratu ziren bizitzera, zeren, foru horren arabera, nobleen zein erlijiosoen basailutzatik aske zeuden franko horiek. Herria jaurerri izandako garaian, [[Iruñea|Iruñeko]] monarkiak jabetza ugari izan zituen Lizarrako herrixkan. Herrixka hasten joan zen einean, gurtzarako toki baten garapena beharrezo egin zen, eta herritarrak San Martingo kaperan biltzen hasi ziren. Dena den, parrokia berriak eraiki ziren, San Nikolaskoa mendebaldean, eta Hilobi Santuarena ekialdean (biak [[1122]] eta [[1123]] urteetako dokumentuetan aipatzen dira).
[[Fitxategi:Estella_spedro_cloitre.jpg|thumb|left||200px|San Pedro elizaren klaustroa.]]
[[1145]]ean sinagoga zaharrean, Gartzia Ramirez erregeak parrokia berria egiteko agindua eman zuen, eta horrela Andra Mari eta Santu guztien parrokia sortu zen. Herrian bizi ziren judutarrek, gazteluan hartu zuten babesa, gazteluaren jabe Azagratarrak lehenik eta Lehetarrak ondoren izan ziren. Alfontso I.a erregearen testamentuaren arabera, Lizarraren jabetza, [[Iruñea|Iruñeko]] Andra Mari parrokia eta Leireko monasterioaren artean erdinabatu beharra zeukaten. Azkenik, erregimen berezi hark sor zitzazkeen arazoak direla eta, bertan behera geratu zen erregearen azken nahi hura.
Bien bitartean, [[Donejakue Bidea]]k erakarritako erromesen fluxuak batetik, eta inguruko herrixketako nekazarien salerosketek bestetik, dirua sortu eta merkataritza sendotu zuten Lizarran. [[1187]]an, [[Antso VI.a]]k aldameneko lurretan beste burgo bat eraiki zuen, San Joan izenekoa. Jatorri nafarra bazuten ere, foru berbera eman zien biztanleei. [[1188]]an Arenal auzokoei eman zitzaien forua. Hortaz, hiru burgo ezberdin zeuden [[1266]]an batu ziren arte. Merkataritzaren hazkundearekin batera, merkatu egonkor bat sortu zen, jatorrizko burguaren harresitik kanpora. Merkatua ostegunetan ospatzen zen, eta bertan aurki zitezkeen produktuen aniztasunaren adierazle, [[1164]]ean Antso VI. erregeak herriko foruak berretsi zituen.
Erromesak hartzen zituen herria izanik, hainbat ostatu eraiki ziren herrian. Ez bakarrik ekimen pribatukoak, baita elkarte ongile edo kofradiek sorturiko ostatu edo ospitaleak ere. [[XII. mende]]aren erdialdean esaterako, "bide frantsesaren" ondoan San Lazaro ospitalea zegoen, legenardunak eta erromes gaixoak zaintzen zituena. Horrez gain, Areatzako herrirako sarreran, Lizarrako Ospitalea zegoen ([[1188]]). Bestalde, [[Iruñea|Iruñeko]] gotzainaren gomendioz, kofradia ezberdinetako kideek, San Pedroko ospitalea ([[1236]]) eta Nafarreriakoa ([[1266]] sortu zituzten, biak ere herriaren harresietatik kanpo. Merkataritza eta hazkunde orokor hartaren adierazgarri ere hazkunde demografikoa izan zen, [[XIII. mende]]aren erdialdean ([[1264]]) 1.128 familia bizi ziren herrian, [[XIX. mende]]ra arte Lizarrak berri izango ez zuen biztanleria.
=== XIII. mendea ===
[[XIII. mende]]aren erdialdean San Martin zen auzorik jendetsuena, bertan herritarren %40a bizi zelarik, Donibane auzoan biztanleriaren %18a bizi zen, San Migelen %14a eta Judutegian gainontzeko %10a. Lizarra ondoko [[Zaraputz]]en petxa ordaintzen zuten 24 familia bizi ziren. Etengabeko hazkundearen ondorioz, laborantza lur gehiagoren beharra gero eta handiagoa zen arren, lurrek ez zuten ematen atarramendu handirik, eta horrek askotan herriaren ongizatea kolokan jarri zuen. Behar horrekin batera, lizarrar askeek, herriaren inguruko hainbat lur eta baserri erosi zituzten [[Aiegi]] eta Belinen, urrezko edo zilarrezko txanponekin ordainduz batzutan, eta piperbeltza bezalako espeziekin bete batzutan.
Udalerriaren ekialdean, merkatari, artisau eta bestelako lizarrarek, hainbat lurren jabe egin ziren, Deierriko Murillo eta [[Villatuerta]]n. Lur hauek petxa ordaindu behar zutela eta, Teobaldo I.a erregeak, 12.000 soldatako kalte-ordainak ordaintzera behartu zituen. Garai hartan Lizarrak inguruko hainbat herrixka eta etxagune anexionatu zituen.
==== XIV. eta XV. mendea ====
[[Fitxategi:Estella rio Ega.jpg|thumb|right||300px|Ega ibaia Lizarrako alde zaharra zeharkatuz.]]
[[XIV. mende]]aren hasieran herritar batzuren gorroto eta lehiek, gatazka handiak sortarazi zituzten herrian, eta egoera okertzean Enguerrand de Villiers gobernadoreak zigorrak gogortu egin zituen "hiltzailea hil dadila" esanez. [[Nafarroa]]ko erreinuak bizi zuen tentsio politikoak eta beheraldi ekonomiko orokorrari, [[Izurri Beltza]]ren agerpena batu zitzaion. Ez dago gaixotasunak herrian utzitako heriotz kopuruari buruzko daturik, baina egia da [[1366]]. urtean, herrian 745 familia baino ez zirela bizi, mende hasieran baino %30 gutxiago. Horrez gain, herritarren %20a pobrea zen eta egoera horretan zeuden herritar gehienak San Migelen bizi ziren. Bien bitartean, San Pedro auzoan, herritarrik aberatsenak bizi ziren, artisauak eta merkatariak batez ere.
[[Gaztela]]ren aurkako gerra amaigabeek ere eragin latza izan zuten herrian, eta arrazoi militarrak direla eta Areatzako San Salbador eliza eraitsi behar izan zuten, eta Agustindarren komentua hiribilduaren harresiaren babesetik kanpora eraman zuten. Hurrengo mendean, herritarrak Ponce eta Leartza familien liskarren eraginpean bizi izan ziren.
=== XVI. eta XVII. mendea ===
[[XVI. mende]]tik [[XVII. mende]]ra udaletxearen eskumenak finkatu egin ziren, herriko erregimenduko partaideak San Pedro, San Migel eta Donibaneko herritarren artean aukeratzen ziren. Udala alkatea, sei epaimahaikide eta sei erregidorek osatzen zuten. [[Gaztela]]ko erresumaren inbasioak, aldaketak ekarri zituen antolaketan, baina orokorrean, udal funtzionamenduaren aldaketarik sakonenak [[1535]], [[1621]], [[1645]] eta [[1670]]. urteetan burutu ziren.
Kultura eta hezkuntzari dagokionez, Lizarrak Gramatikarako Ikastegi bat izan zuen, eskualdeko gazteak hizkuntzan hezteko. Ikastegiaren lana [[XVII. mende]]aren amaieraraino luzatu zen. Inprimategia ere goiz ezarri zen herrian, Miguel Egia eta Adrian Anberesen ekimenaren bidez. [[1546]] eta [[1567]] urteen artean, 32 lan inprimatu ziren herrian. [[1524]]ean erregimenduak, erregeordearen aginduz, herrian zeuden sei ospitaleak Ospitale Orokor batean batzeko agindua eman zuen.
=== XIX. mendea ===
[[Fitxategi:Fusilamientos de Estella.jpg|thumb|left||200px|[[Karlistada|Lehen Gerra Karlistako]] fusilamenduak irudikatzen dituen margolana.]]
Independentzia Gerran zehar, [[1808]]ko [[ekain]]ean, erasotzaile [[frantzia|frantsesen]] aurkako konpainiak antolatu ziren Lizarran, Antonio Perezek gidaturik aurrena, eta Andres Eguagirrek zuzenduta ondoren. [[Napoleon Bonaparte]] ejerzitoak herria inbaditu zuen, eta soldadu [[frantzia|frantsesak]] bertan ezarri ziren, baina azkenik [[1813]]an [[Napoleon Bonaparte]]ren gizonak herritik kanporatzea lortu zuten. Hirurteko konstituzionalak iraun bitartean, Lizarrak asaldura errealista bizi izan zuen, eta [[1822]]ko [[urri]]an Guerguék herria errealisten alde hartu zuen.
[[Karlistada|Lehen Gerra Karlistan]], [[1833]]ko [[azaroaren 14]]ean, [[Zumalakarregi]], Don Carlosen aldeko ejerzitoaren komandante nagusi izendatu zuten Lizarran. [[1835]]etik [[1839]]eko [[irailaren 20]]ra, herria karlisten kontrolpean izan zen beti, azkenik gerraren amaieran liberalek konkistatu zuten arte. [[Karlistada|Hirugarren Gerra Karlistan]], San Frantziskoko gotorlekuan babesa hartu zuten 300 liberalen aurkako astebeteko setioa bete zenean, karlistek herria hartu zuten [[1873]]ko [[abuztuaren 24]]ean. [[1876]]ko [[otsailaren 18]]an Fernando Primo de Riverak karlistak kanporatu zituen eta erregeak "Lizarrako Markes" izendatu zuen.
=== XX. mendea ===
[[XX. mendea|XX. mendera]] jauzia eginez, [[1909]]an "[[La Estellesa]]" autobus konpainia sortu zuten, herria [[Iruñea]]gaz lotzeko asmoarekin. [[XX. mende]]aren lehen hamarkadetan, herriaren hirigintzak aldaketa handiak jasan zituen, eta [[1905]]. urtean harresiak eraistearekin batera, LOs Llanos eta Sortzez Garbiaren pasealekuaren inguruko zabalkundearen plangintza egin zuten udaleko arduradunek. Mendearen lehen hirurenean, kontserbakorrek (Enrique Otxoak zuzendurik) eta karlistek (Joaquin Llorensen gidaritzapean) herria zuzendu zuten. Bien bitartean, [[Abertzaletasun|euskal abertzaletasuna]] handituz joan zen Aranzadi, Irujo, Ollo eta Zubeldia familien inguruan. Dena den, abertzaleek ez zuten udaletxean ordezkariririk lortu [[Espainiako Bigarren Errepublika|Bigarren Errepublikara]] arte.
[[1931]]ko [[ekainaren 14]]ean udaletxe euskaldunen biltzarra egin zen Lizarran, eta bertan aldeko 427 botorekin, Autonomia Estatutu berrirako proposamena onartu zen [[Lizarrako Estatutua]] deritzona. [[1936]]an faxisten altxamendu militarrak [[Nafarroa]]n arrakasta izatean, Lizarrako karlista ugari, matxinatutako [[frankista|frankistei]] gehitu zitzaien eta [[Gipuzkoa]]ra abiatu ziren, bertako frontean parte hartzeko. Gerra Zibilaren lehen hilabeteetan, dozenaka pertsona erail zituzten Lizarran, tartean [[1936]]ko [[irailaren 29]]an Lizarrako alkatea [[EAJ]]ko [[Fortunato Agirre]].
=== Azken urteak ===
[[Francisco Franco]]ren heriotzaren ondoren, [[1976]]ko [[maiatzaren 19]]ko urteroko ekitaldi karlistetan, Don Sixtoren aurkako jarraitzaileek (karlismoaren adarrik atzerakoiena osatzen zutenak), Carlos Hugoren aldeko jarraitzaileei eraso egin zieten [[Jurramendi]]n bi hildako eraginez, Ricardo Garcia Pellejero eta Aniano Gimenez Santos. [[1979]]an [[Garcia Orcoyen Ospitalea]] sortu zuten, lehendabiziko eskualde-erietxea izan zena [[Espainia|estatu espainiar]] osoan. [[1998]]ko [[irailaren 12]]an [[Lizarra-Garaziko Akordioa]] sinatu zuten herrian hainbat alderdik eta eragilek, orduan [[ETA]]ren su-etena ahalbidetu zuena.
== Demografia ==
{| align="center" rules="all" cellspacing="0" cellpadding="4" style="border: 1px solid #999; border-right: 2px solid #999; border-bottom:2px solid #999"
|+ style="font-weight: bold; font-size: 1.1em; margin-bottom: 0.5em"| Lizarrako biztanleria
! [[1897]] !! [[1900]] !! [[1910]] !! [[1920]] !! [[1930]] !! [[1940]] !! [[1950]] !! [[1960]] !! [[1970]] !! [[1981]] !! [[1991]] !! [[2001]] !! [[2006]]
|-
| align=center| 5.114 || align=center| 5.766 || align=center| 5.658 || align=center| 6.418 || align=center| 6.355 || align=center| 6.568 || align=center| 7.296 || align=center| 8.209 || align=center| 10.200 || align=center| 12.230 || align=center| 12.741 || align=center| 13.024 || align=center | 13.705
|}
[[2008]]ko erroldaren arabera, 1.540 etorkin bizi ziren herrian, biztanleriaren %11,05a ([[Nafarroa]]ko batez-bestekoaren gainetik).
== Lizarrako gaztetxea ==
Gaur egungo Piñupe gaztetxeak sei urte daramatza. Alabaina, ez da Lizarrako lehenengo etxea, hainbat lekuetan beste sei urtez egon da eta. Bertan edonolako ekintzak egin dira: kontzertuak ([[Anestesia (musika taldea)|Anestesia]], Naiz Roxa, Inoren Ero Ni eta Victim Chaos bezalako taldeekin), hainbat antzerki, tailerrak eta txarla asko egin dira (Elkartzen, Sumendi...). Honez gain, igande guztietan zinema emanaldia ikus daiteke.
== Azpiegitura eta garraioak ==
Lizarrerriko autobus zerbitzua ([[Tierra Estella Bus]] deritzona) [[2008]]. urtean 195.000 pertsonek erabili zuten<ref>[http://www.diariodenavarra.es/20090207/tierraestella/el-tierra-estella-bus-gana-13-000-viajeros-encamina-hacia-200-000-anuales.html?not=2009020702135837&idnot=2009020702135837&dia=20090207&seccion=tierraestella&seccion2=tierraestella&chnl=10 ''El Tierra Estella Bus gana 13.000 viajeros y se encamina hacia los 200.000 anuales'' Diario de Navarra egunkariko albistea.]</ref> eta 2 lineek osatzen dute:
{| class="taulapolita"
!Línea!! Ibilbidea !! Ordutegia !! Maiztasuna !! Oharrak
|----
|[[Fitxategi:TUCPamplona1.GIF|20px]] || Garcia Orkoien Ospitalea - Villatuerta || 07:45 - 20:30 || 60´
|----
| || Villatuerta - Oteitza || 07:30 - 20:45 || 8 zerbitzu eguneko
|----
| || Garcia Orkoien Ospitalea - Abartzuza || 07:30 - 20:45 || 4 zerbitzu eguneko
|----
|[[Fitxategi:TUCPamplona2.gif|20px ]] || Garcia Orkoien Ospitalea - Iratxe || 07:30 - 20:45 || 60´
|----
| || Iratxe - Iguzkitza|| 07:30 - 20:45 || 2 zerbitzu astearte eta ostegunetan
|----
| || Iratxe - Villamayor de Monjardin || 07:30 - 20:45 || 2 zerbitzu astearte eta ostegunetan
|----
| || Iratxe - Arroitz || 07:30 - 20:45 || 4 zerbitzu eguneko
|----
|}
=== Bestelako autobus lineak ===
''Automoviles Urederra'' autobus konpainiak [[Lizarra]] inguruko hainbat herrirekin batzen du. Autobus lineak, honako ibilbidea egiten du:
* [[Larraona]] - [[Aranaratxe]] - [[Eulate]] - [[Zudaire]] - [[Barindano]] - [[Etxabarri]] - eta [[Lizarra]]
''[[La Estellesa]]'' autobus konpainiak [[Aguilar Kodes]] eta [[Iruñea]] bitarteko autobus linea ustiatzen du. Lineak bi zerbitzu dauzka Aguilar Kodesko norantzan eta lau zerbitzu kontrako norabidean. Linearen ibilbidea honakoa da:
* [[Aguilar Kodes]] - [[Cabredo]] - [[Marañon]] - [[Genevilla]] - [[Zuñiga]] - [[Antzin]] - [[Murieta]] - [[Lizarra]] - [[Villatuerta]] - [[Zirauki]] - [[Mañeru]] - [[Gares]] - [[Obanos]] - [[Legarda]] - [[Zizur Nagusia]] eta [[Iruñea]]
== Ondarea eta monumentuak ==
=== Puyko Andre Mariaren basilika ===
{{nagusia|Puyko Andre Mariaren basilika}}
Puyko Andre Mariaren basilika Lizarrako goiko aldean dagoen eliza modernoa da, udalerriko bi zaindarietako baten omenez [[XX. mende]]an eraikitakoa [[XI. mende]]ko baseliza izan zena eta gero tenplu barrokoaren gainean.
=== Lizarrako gaztelua ===
Lizarrako Gaztelua, herriaren gaineko haitzean zegoen, gaur egun oraindik ere "Gazteluen Gurutzea" izena duena. Bertan, [[XVI. mende]]ra arte, gotorleku garrantzitsua izan zen, eta [[Erdi Aro]]an zehar [[Nafarroa]]ko erresumako defentsarako gotorleku sareko eraikuntzarik garrantzitsuenetakoa izan zen. Hiru babeslekuk osatzen zuten, Zaratanbor, Bermetxet eta Talaia izenekoak. Mendeak igaro ahala hainbat eraberritze jasan zituen gazteluak, hormak sendotuz eta [[Gaztela]]ren erasoaldiek eragindako kalteek konponduz.
[[1512]]an [[Gaztela]]ko erresumak [[Nafarroa]] inbaditzean [[Gaztela]]ko ejerzitoko gizonek hartu zuten gazteluaren jabetza eta horrela Cristobal Villalba koronela gazteluko alkaide bihurtu zen, inguruko lurren jabetza ere eskuratuz. [[1572]]an Felipe II.a erregeak, artean Vespasiano Gonzaga alkaide zela, gazteluaren eraisketa agindu zuen. Eraisketa lanak burutzean, harrietako batzuk, San Pedro de la Rua parrokiako klaustro eta kaperak kaltetu zituen.
=== San Pedro de la Rua parrokia ===
San Pedro de la Rua parrokia, herriko elizarik garrantzitsuena da, eta gaur egungo eraikina ziurrenik, antzinako baseliza zaharren baten hondarren gainean eraiki zen [[Erdi Aro]]an. Gaur egungo eraikina, [[XII. mende]]aren amaieran eraikitzen hasi zen. Eraikineko gunerik zaharrena, aurrealdea da, [[XIII. mende]]koa estilo [[Arkitektura erromaniko|erromaniko]] berantiarrekoa]]. Horrez gain, nabeen gorputzean osagai zistertarrak ikus daitezke. Eliza, herriaren gaineko gune batean dago, beharbada, jatorrian izan zuen defentsarako izaeraren adierazle. Eraikina, herria eta Lizarrako gazteluaren erdibidean zegoen.
=== San Migel parrokia ===
Herriaren ondoko gain batean dago, Lizarrako jatorrizko burgutik aldendurik. Parrokia San Pedro de la Ruako parrokiarekin batera eraiki zen [[XII. mende]]an. Eliza estilo [[Arkitektura erromaniko|erromaniko]] berantiarrekoa da, zirkuluerdi-formako abside hirukoitzeko aurrealdea dauka. Erdiguneko absidearen azpian malda saihesteko eraikitako kripta bat aurkitu zuten [[XX. mende]]aren amaieran. Gurutzaduraren besoak eta alboetako nabeak gurutzeria bakuneko estaldura dute, eta erdialdeko nabe nagusiak, izardun gangez eginiko estaldura konposatua dauka, ziurrenik [[1537]]an Juan Agirrek egindako lanaren ondorioz.
=== Bestelakoak ===
* Lizarrako zubia.
* Nafarroako Erregeen jauregia
* Justizia Jauregia
* Santa Klara komentua
==== Santa Klara komentua argazkitan ====
<gallery>Irudi:Estella-Convento Santa Clara 06.JPG|
Irudi:Estella-Convento Santa Clara 07.JPG|
Irudi:Estella-Convento Santa Clara 05.JPG|
Irudi:Estella-Convento Santa Clara 04.JPG|
Irudi:Estella-Convento Santa Clara 03.JPG|
Irudi:Estella-Convento Santa Clara 02.JPG|
Irudi:Estella-Convento Santa Clara 01.JPG|</gallery>
== Zerbitzuak ==
* '''[[Osasun]]a''': [[Garcia Orcoyen Ospitalea]]
* '''[[Garraio]]ak''': [[La Estellesa]] autobusak.
* Hezkuntza: Lizarra ikastola
== Politika ==
=== 2007ko Udal hauteskundeak ===
{| border="1" cellpadding="5" cellspacing="0" align="right"
|+'''Lizarrako Udala'''
| '''Alderdia''' || '''Botoak''' || '''Zinegotziak'''
|-
| '''UPN''' || 3.060 || 8
|-
| '''Nafarroa Bai''' || 1.368 || 3
|-
| '''PSN''' || 1.293 || 3
|-
| '''EAE''' || 762 || 1
|-
| '''NEB''' || 445 || 1
|-
| '''CDN''' || 437 || 1
|-
|}
Lizarrako alkatesa [[UPN]] alderdiko, María Begoña Ganuza Bernaola da [[2007]]ko udal hauteskundeez geroztik. Udaleko hamazazpi zinegotzietatik zortzi lortu zituen [[UPN|Nafarroako Herriaren Batasunak]] eta [[CDN]] alderdiaren botoei esker lortu zuen alkatetza. Baliogabeko botoak 56 izan ziren (emandako guztien %0,74a) eta zurizko 102 boto izan ziren (botoen %1,37a). Abstentzioa %15,67koa izan zen.
=== Udaletxea ===
Udaletxea estilo eklektikoan eraiki zen [[XX. mende]]aren amaieran. Fatxadan, adreilu gorriaren itxura irudikatzen duen zarpeatua dago, inguruko harrizko apaingarriekin alderatzen dena. Eraikinaren erdialdean, egitura altu bat dago, erdi puntuko arkudun atari eta beheraturiko arkua duen balkoiarekin bat egiten duena. [[XX. mende]]an udaletxea erabat berriztu zen, 106 milioi pezetako aurrekontuarekin ([[Nafarroa]]ko gobernuak %77a ordaindu zuen.) Zaharberritzeak iraun bitartean, udaletxean [[Nafarroa]]ko erregeen jauregian izan zuen egoitza.
[[XX. mende]]aren hasieran udaletxea eraiki aurretik, Lizarrako udaletxea gaur egun auzitegia dagoen tokian egon zen. Eraikina, [[XVIII. mende]]ko egituar [[Arkitektura barrokoa|barrokoa]] da.
=== Lizarrako alkateen zerrenda ===
{| align="center" rules="all" cellspacing="0" cellpadding="4" style="border: 1px solid #999; border-right: 2px solid #999; border-bottom:2px solid #999"
|+ style="font-weight: bold; font-size: 1.1em; margin-bottom: 0.5em"| Lizarrako alkateak
| [[2007]]- || Begoña Ganuza Bernaola || '''UPN'''
|-
| [[2003]]-[[2007]] || María José Fernández Agerri || '''PSN-PSOE'''
|-
| [[1999]]-[[2003]] || María José Bozal Bozal || '''UPN-PP'''
|-
| [[1995]]-[[1999]] || José Luis Castejón Garrués || '''PSN-PSOE'''
|-
| [[1991]]-[[1995]] || José Luis Castejón Garrués || '''PSN-PSOE'''
|}
== Jaiak eta ospakizunak ==
San Andres eta Puyko Andra Mariren omenezko jaiak antolatzen dira, Lizarrako patroiak direnak. Jaiak normalean [[uztaila|uztaileko]] azken astean edo [[abuztua|abuztuko]] lehen astean izaten dira eta San Andresen omenez antolatzen dira. Inauteriak eta Errege eguna ere nahiko ospetsuak dira.
=== Dantzak ===
Lizarrako dantzarik famatuena Larrain dantza da. Horrez gain, urtean zehar hainbat kalejira antolatzen dira, eta "Zorabioaren dantza" izenekoa. Musika tresnarik ezagunena gaita edo [[dultzaina]] da.
== Lizarratar ezagunak ==
* [[Manuel de Irujo]] ([[1891]]-[[1981]]), abokatua eta [[Nafarroa]]ko politikari [[abertzale]]a.
* [[Laura Mintegi]] ([[1955]]-), [[euskal idazle]]a.
* [[Pedro Martinez de Eulate]] ([[1979]]-), [[pilota]]ria.
* [[Patxi Ruiz]] ([[1980]]-), [[pilota]]ria.
* [[Kotemi]] ([[1980]]-), [[futbola]]ria.
* [[Oier Sanjurjo]] ([[1986]]-), [[futbola]]ria.
* [[Javier Martinez]] ([[1988]]-), [[futbola]]ria.
== Ikus, gainera ==
* [[Nafarroako udalerrien zerrenda]]
== Erreferentziak ==
{{erreferentzia zerrenda|1}}
== Kanpo loturak ==
* {{eu}} [http://www.estella-lizarra.com/eu/index.aspx Lizarrako udalaren webgunea.]
* {{es}} [http://www.navarra.es/home_es/Navarra/272+Municipios/entidad.htm?IdEnt=229 Lizarrako udalari buruzko informazioa Nafarroako gobernuaren webgunean.]
* {{eu}}{{es}} [http://lizarrakogaztetxea.nireblog.com/ Lizarrako gaztetxearen bloga]
{{Nafarroako udalerri aurkibidea}}
[[Kategoria:Lizarra]]
[[an:Estella]]
[[br:Lizarra]]
[[ca:Lizarra]]
[[de:Estella]]
[[en:Estella-Lizarra]]
[[es:Estella]]
[[fr:Estella-Lizarra]]
[[it:Estella]]
[[ja:エステーリャ]]
[[nl:Estella]]
[[oc:Estela (Navarra)]]
[[pl:Estella]]
[[pt:Estella]]
[[ro:Estella]]
[[ru:Эстелья]]
| |||