Jan Gonda

Prof. Dr. Jan Gonda (Gouda 14 April 1905 — Utrecht 28 Juli 1991) adalah seorang peneliti Belanda yang ternama. Beliau terutama ternama sebagai peneliti sastra Sansekerta, sastra Jawa dan studi bahasa Indo-Eropa.

Studi

Jan Gonda memulai studi bahasa Latin dan Yunani pada tahun 1923 pada Universitas Utrecht. Saat itu merupakan masa berkembangnya ilmu perbandingan bahasa dan dengan itu dianggap lazim bahwa Gonda juga mempelajari bahasa Sansekerta. Selain itu Gonda juga mempelajari bahasa Arab Juynboll. Pada tahun 1929 Gonda berpromosi. Topik disertasinya mengenai semantik dalam bahasa Indo-Eropa.

Kemudian dengan dukungan sektor bisnis dan industri, maka pada tahun 1925 didirikanlah sebuah Fakultas Ilmu Indologi (Indologische Faculteit). Maksudnya ialah sebagai bahan tandingan Universitas Leiden yang dianggap terlalu bersimpati terhadap gerakan nasionalisme di Hindia-Belanda.

Fakultas yang baru ini menganggap Gonda sebagai kandidat yang sesuai untuk memegang jabatan guru besar dalam Ilmu Bahasa-Bahasa Indonesia. Namun Gonda masih harus mempelajarinya. Oleh karena itu Gonda dari tahun 1929 sampai 1931 kuliah bahasa Melayu, bahasa Jawa, dan bahasa Sunda di Leiden. Gonda juga mempelajari ilmu arkeologi prasejarah.

Menjadi guru besar

Sejak 1932 Jan Gonda memegang dua jabatan guru besar di Utrecht.

Bahasa Sansekerta

Gonda menjadi profesor luar biasa dalam bahasa Sansekerta, bahasa Avesta, Persia Kuno dan dalam ilmu bahasa-bahasa Indo-Eropa. Pada 1941 Jabatan profesor ini dijadikan jabatan profesor biasa.

Selain calon ahli bahasa Sansekerta, para mahasiswanya juga mempelajari bahasa Latin dan bahasa Yunani. Gonda juga mengurusi kuliah-kuliah semuanya, dari tingkat dasar sampai tingkat tinggi.

Bahasa Melayu dan bahasa Jawa

Sebagai guru besar biasa, Gonda terikat kepada Fakultas Indologie untuk memberikan kuliah bahasa Melayu dan Jawa. Di sini Gonda dibantu oleh dosen-dosen bahasa Melayu, Jawa, dan Sunda. Gonda sendiri memberikan kuliah teks-teks klasik, ilmu perbandingan bahasa-bahasa Nusantara, sastra Melayu, dan sastra Jawa.

Zijn studenten waren hier aankomende ambtenaren voor Nederlands-Indië, juristen, maar ook wel missionarissen die op (studie-)verlof uit Indië waren. Toen in de Tweede Wereldoorlog de Leidse Universiteit door de bezetter werd gesloten, verhuisden enkele taalambtenaren in opleiding vandaar naar Utrecht.

Prof. Gonda bersama dengan Berg, dan Fischer, dianggap sebagai ilmuwan-ilmuwan terpenting Fakultas Indologie.

Jurusan Melayu dan Jawa dikepalainya sampai fakultas ini dibubarkan pada tahun 1950. Kala itu Indonesia sudah merdeka dan untuk "Fakultas Minyak Bumi" seperti kadangkala fakultas ini diejek, sudah tidak ada gunanya.

Para promovendi

Di bawah bimbingannya, lebih dari 60 disertasi diajukan.

Karya ilmiah

Beberapa pendapat

In een aantal opzichten roeide Gonda met zijn opvattingen tegen de stroom in. Zijn didactiek was erop gericht de bronnen in hun historische volgorde te behandelen. In een tijd waarin, mede onder invloed van het Structuralisme, steeds meer "synchronisch" werd gewerkt, bleef hij daarnaast voor de "synchronische", meer historisch gerichte methode een prominente plaats inruimen.

Hij is wel bekritiseerd om zijn aanduiding "primitief" voor bepaalde stadia van ontwikkeling. Die term gebruikte hij echter niet in negatieve zin, maar in de betekenis van "pre-rationeel". Ook zijn soms subjectieve benadering heeft aandacht getrokken. De oude Indiërs, meende Gonda, "hebben ons iets te zeggen": was op het subcontinent immers niet, ondanks de wetenschappelijk bloei, een cultuurscheiding achterwege gebleven zoals die in het Westen de twintigste-eeuwse cultuurhistorici tot wanhoop bracht?

Tegelijkertijd ging hij speculatie bij voorkeur uit de weg. En anders dan een gerenommeerd structuralist als Uhlenbeck of een groot theoreticus als Berg, was Gonda minder geïnteresseerd in algemene theorieën dan in het verzamelen van gedetailleerde gegevens: theorieën zouden in zijn optiek immers altijd moeten wijken voor historische feiten, zelfs als die feiten niet meer te achterhalen waren.

Bidang-bidang yang diperhatikan

Bij dat verzamelen legde hij zichzelf geen strikte beperkingen op. Zijn gebied, dat uiteraard de taal- en letterkunde bestreek, vatte hij zo ruim mogelijk op. In zijn magnum opus Sanskrit in Indonesia verklaart hij expliciet dat dat gebied de gehele beschaving omvat.

Zijn stroom van publicaties, begonnen met twee artikelen in BKI (Bijdragen tot de Taal-, Land- en Volkenkunde) in 1930 en 1931, raakt dan ook aan vele onderwerpen.

In zijn inaugurele rede bracht bij de vernieuwende opvatting naar voren dat het Indonesisch niet alleen bij het Sanskriet te leen was gegaan. Het was ook omgekeerd, er was sprake van tweerichtingsverkeer: Indonesische invloeden hadden het subcontinent bereikt, en hadden zich ook reeds in prekoloniale tijden via India en Arabië doen gelden tot in Europa. Deze gedachtegang zette hij veel later voort in zijn Sanskrit in India.

In 1933 verscheen zijn tekstkritische editie van de Oud-Javaanse Brahmāndapurāna. Anders dan vele tijdgenoten nam hij geen genoegen met een uitgave gebaseerd op één enkele versie van de tekst. Naar zijn (tegenwoordig algemeen aanvaarde) opvatting moesten er juist zoveel mogelijk manuscripten worden vergeleken, en de beste versie diende te worden gevonden. Gonda besprak ook de Voor-Indische achtergrond van deze Oud-Javaanse tekst, die op zichzelf staat en geen vertaling is uit het Sanskriet.

Twee vergelijkbare tekstedities volgden spoedig: die van de Agastyaparwa in 1933 en 1936, en die van de Bhismaparwa in 1936-37.

Voor zijn studenten Sanskriet schreef hij een Kurze Elementar-Grammatik. Daarnaast verscheen door de jaren heen een groot aantal taalkundige artikelen op velerlei deelgebieden: hij richtte zijn aandacht op de geschiedenis van de Indonesische taalwetenschap, publiceerde lexicale studies, artikelen over klankleer, morfologie, syntaxis en (vooral na de Tweede Wereldoorlog) over algemene taalwetenschap.

Gonda's publicaties op letterkundig gebied zijn minder talrijk, en zijn vaak voor een groter publiek geschreven. Bekend is de bloemlezing Letterkunde van de Indische Archipel (1947), vertaalde stukken die onder zijn redactie werden bijeengebracht en die hij van een uitgebreid, becommentariërend voorwoord voorzag.

Na de sluiting van de Indologische Faculteit in 1950, gaf hij nog vele publicaties over Indonesië in het licht. Een prominent aandachtsgebied werd daarbij de vermenging van godsdienstvormen (bijvoorbeeld Shivaïsme en Boeddhisme) in de archipel, alsook de vraag of dit verschijnsel specifiek Indonesisch was. Zoals op meerdere terreinen, was Gonda er ook hier huiverig voor, een bepaald fenomeen al te lichtzinnig als specifiek-Indonesisch te beschouwen.

Publikasi

Greep uit de publicaties van Jan Gonda:

• 1929 - ΔΕΙΚΝΥΜΙ (dissertatie, Utrecht).
• 1932 - Austrisch en Arisch (inaugurele rede, Utrecht).
• 1933 - Brahmandapurana (Bibliotheca Javanica 5. Batavia, Koninklijk Bataviaasch Genootschap): tekstkritische uitgave en vertaling.
• 1933—1936 - Agastyaparwa (in BKI 90 en BKI 94. Leiden, KITLV): tekstkritische uitgave en vertaling.
• 1936—1937 - Bhismaparwa ((Bibliotheca Javanica 7 en 7a. Batavia, Koninklijk Bataviaasch Genootschap): tekstkritische uitgave en vertaling.
• 1947 - (red.) Letterkunde van de Indische Archipel (Amsterdam/Brussel, Elsevier).
• 1949 - "Opmerkingen over Oud-Javaanse zinsleer"
• 1949 - "Campaka—" (Franstalig)
• 1949 - "Een type van syntactische spraakzaamheid"
• 1952 - Sanskrit in Indonesia (Nagpur, International Academy of Indian Culture) (apart besproken in deze Wikipedia).
• 1969 - Eye and Gaze in the Veda
• 1974 - The Dual Deities in the Religion of the Veda
• 1978 - Hymns of the Rgveda not Employed in the Solemn Ritual
• 1978 - "De Indische zondvloed-mythe"
• 1980 - The Mantras of the Agnyupasthána and the Sautrámani
• 1982 - The Haviryajnah Somah. The Interrelations of the Vedic Solemn Sacrifices Sankhayana Srautasutra 14, 1-13. Translation and Notes
• 1983 - "Soma's Metamorphoses. The Identifications in the Oblatory Rites of Satapatha-Brahmana 12, 6, 1"
• 1984 - Prajapati and the Year
• 1986 - The Ritual Functions and Significance of Grasses in the Religion of the Veda

Lain-lain

Kawan-kawan sejawat Profesor Gonda yang tidak mengenalnya secara pribadi, namun hanya melalui pekerjaannya, banyak yang mengucapkan namanya secara salah. Mereka mengira bahwa profesor Gonda adalah seorang Jawa dan menyebutnya sebagai "Profesor Gondå" atau "Profesor Gondo".

GIS

Onder het hoofdredacteurschap van Prof. dr H.W. Bodewitz wordt vanuit Leiden een reeks boeken uitgegeven op het gebied van de cultuurgeschiedenis van India. De naam van deze reeks is Gonda Indological Studies (GIS).

Referensi

• Ensink, J. "Jan Gonda († 1991) and Indonesian Studies" in BKI 148[1992]-2:209-219.
• Fasseur, C. De Indologen. Ambtenaren voor de Oost [1825—1950] (Amsterdam, Bert Bakker, 1994).