Prasasti Rumwiga I
Prasasti Rumwiga I berupa lempeng tembaga dengan no inventaris GB. 637, 1 lembar dengan Panjang 32,5 cm., lebar 12,2 cm., tebal 0,2 cm, depan 11 baris belakang 13 baris, berbahass Jawa Kuno bertarikh 826 Saka atau 904 M tepatnya pada masa Kerajaan Medang di era Dyah Balitung. Prasasti ditemukan di desa Payak, Kecamatan Srimulyo, Kabupaten Bantul, pada tahun 1981 dan sekarang disimpan di Kantor Suaka Peninggalan Sejarah dan Purbakala Daerah lstimewa Yogyakarta di Bogem. Beberapa sarjana Indonesia sudah membacanya, antara lain Bapak Boechari dan Bapak M.M. Soekarto
Isi Prasasti
Transkripsi sisi depan
1. swasti saka warsatita 826 posya masa tithi tritlya kresnapaksa tu. pa. u. wara. tatkala ramanta i rumwiga uma~Q~~ panguha-
2. nni wanua ni umarita yan hinanyan mamuat awaknya. ring magha sang sat\an wtua ni pamuatnya pil}4a ·pamuatnya ring sa tahun pira-
3. k-fiti 1 ) 4 muang ma ri taya ma wuat ma ri ta sang pamgat wasa pra- ma!J.a ring qawuhan ma ri ta yan pawa la gantan ma ri ta yan paiati.jan mang-
4. kana anugraha ~ri maharaja _sang janardanott!!nga dya~ ~ balitung muang rakryin wuatan pu dewi~wara pu kaya-t1ni pamgat rumwiga ri kang
5. kala sang parasi anak wanma i wiru wiru watak sigaran juru kanayakan i ruinwiga ri kang kala sang krama juru wadwa rarai sang diwal
6. juru kalula sang pugut rasik'i katril]i kapwa anak wanma i rumwiga juru lamparan sang bala anak banua i wiru wiru watak
7. sigaran juru mangrakat sang plata anak wanua i kadotan watak tatiu- nan mamasaitakan sang ananta anak wanua
8. i pakuc}.ukan watak hino hulu kuwu si pitiul rama ni utang anak wanua i tumapal watak wintreng wyaya
9. ning matiat]qe~ ri sang patiigat mawanua mas su 10 pasak pasak ri sang juru makabaihan mas su 1 magaman ri kang wanaa.2 i
10. · rumwiga rikang kala kalang pu bangsi rama ni ai\jak gusti pu kumara kaki waq1a gusti wanaiq pu sala rama ni swasti winkas pu pgo ra-
11. ma ni titi parujar si wudal rama ni cemya parujar wanai}} si udi rama ni kara rama mi~ra ri kang wanwa huler ri juwung pu ho.
Sisi belakang
1. lai rama ni angira huler rikang ~anaa~ i rumwiga sang malawi hu- laiwwanai.p5 si janar rama ni pli hulair ring ~a9qa pu bandha
2. rama ni wedita tuha wuru si marajay rama ni puqqut wariga si baddha rama ni pujut tuha we~!} si kiku rama ni kulat tuha wert.i wa-
3. nai~ si biyang-6 · rama marata pu halang kaki dama pu kwang rama ni harus pu muQ.4ing rama ni maniring pu narang .7 : rama ni ~anti si got rama ni waldai
4. pu karan rama ni cumwu si wrut rama ni unjang likhita sang karum- wyan anak wanua i t9ru haji watak hino tatra ~aksi san§ pamgat
5. ayang.8 teas pu qapet anak wanwa i pangqamuan watek ayam teas inangsean pasek paS'ek mas su 1 juru ri
6. ayam teas mirah mirah pu rayung anak wanwa i mirah mirah juru , .. mangrangkepi sang halaran pu dhanada anak wanua i pa Ja-
7. muan kapwa w.atek ayang.11 teas inangsean pasek pasek mas nia 8 sowang sowang anung tumut maguga ..,
8. dosa sang hawun anak wanua i turu ayun watek sigaran muang sang rapon~ ~~ak wanua i m.al!ggi~i watak hamya.s muan
9. sang naninanin pu tungeng anak~ wan\:Va 1 wadurt watak rumwtga muang sang ragarang pu diwal atiak sang rianin muang sang mapatih
10. hanungnang pu krita muang wahuta ri panggumala~ 12 sang manail anak manwa i panggumulan watak panggumulan kapwa inang-
11. soan pasek pasek mas ma 2 sowang sowang karaman sang hadyan wahuta hyang~makabaihan mas ma 6 sa-
12. mpun ma paglh i kanang wanwa i rumwiga mamasang gunung pirak ka 6 ring satahun panjah pirak ka 4 panutup-pirak
13. ka
Alih Bahasa
Sisi Depan
1. Selamat, tahun Saka 826 telah berjalan. (Pada) bulan Posya (Desember Januari) tanggal 3 paro gelap, Tunglai (nama hari ke 6 dari pekan siklus 6), Pahing (nama hari ke 1 dari pekan siklus 5), Sukra (Jum'at) itulah saatnya ketika majelis desa Rumwiga memohon pengurangan (pajak) yang ditanggung.
2. warga desa Umarita jika warganya berbuat hina. Pada bulan Migha Sang SaAan mengeluarkan penghasilannya yang jumlahnya-dalam setahun berupa perak.
3. 4 kati dengan sejumlah pemberian kepada Sang Pamgat Wasa Pramal}a di Dawuhan, kepada Pawala Gantan dan kepada Palanjan.
4. Demikian anugerah Sri Maharaja Sang Janardanottunga Dyah Balitung dan Rakryan Wuatan Pu Dewi swara dan Pu Kayatini Yang menjadi Pamgat Rumwiga saat itu.
5. ialah Sang Parasi, penduduk desa Wiru Wiru wilayah Sigaran. Yang menjadi Juru Kanayakan Rumwiga saat itu ialah Sang Krama, yang menjadi Jura Wadwa Raral (muda) ialah Sang Diwal.
6. Yang menjadi Juru Katula ialah Sang Pugut, mereka ketiganya adalah penduduk desa Rumwiga. Yang menjadi Jam Lamparan ialah Sang Bala, penduduk Wiru Wiru wilayah.
7. Sigaran. Yang menjadi Jura Mangrakat ialah Sang Plata, penduduk desa Kadotan wilayah Tanunan. Pejabat Mamasaiiakan ialah Sang Ananta, penduduk desa.
8. Pakugukan wilayah Hino. Pejabat Hula Kuwu ialah Si PiiiuJ, 1 ayah Si Utang, penduduk desa TumapaJ wilayah Wintreng. Biaya
9. pengurangan pajak untuk Sang Pamgat Mawanua iaJah mas 1.0 suwar- na. Adapun pasek-pasek (pemberian) bagi para j1ll'U semua sebesar mas 1 suwama. Migaman desa.
10. Rumwiga saat itu ialah Pu Bansi, ayah Anjak; yang · menjadi Gusti ialah Pu Kumara, kakek Warna; yang menjadi Gusti Wanalh ialah Pu Sala, ayah Sasti; yang menjadi Winkas ialah Pu Pgo, ayah , .
11. Thi; yang menjadi Parujar ialah Si Wudal, ayah Cemya; yang menJad1 Parujar Wanal~ ialah Si Uda, ayah Kara; yang menjadi Rima Ml•ra di desa ialah Huter di J uwung bernama Pu Bo
Sisi Belakang
1. lai, ayah Atigira; Huler di desa Ru!!lwiga ialah Sang Malawi; Hulalr Wanaih ialah Si Janar, ayah Pli; Hulalr di \>&1!4• ialah Pu Bandha
2. ayah Wedita; Tuba Wuru ialah Si Marajay, ayah PUl]QUt; Warlga ialah Si Baddha, ayah Pujut; Tuba We~~ ialah Si Kiko, ayah Kolat Tuba We~~ W analh.
3. ialah Si Biyang; Riina Marati ialah Pu Halang; Kaid Dama ialah Pu Kwang, ayah Haros; Pu Muti4ing, ayah Ma~iring; Pu Narang, ayah S'e&nta; Si Got, ayah Waldai;
4. Pu Karan, ayah Cumwu; Si Wrut, ayah Ul\jang; Likblta (penulis prasasti) ialah . Sang Karumwyan, penduduk Turu Haji wilayah Hino; sebagai saksi ialah Pamgat.
5. Ayang Teas bernama Pu papet, penduduk Panggamuan wilayah Ayam Teas diberi pasek-pasek mas 1 suwarna. Juru di
6. Ayam Teas yaitu Mirab Mira!t bernama Pu Rayung, penduduk desa Mirah Mirah Juru Mangrangkepi ialah Sang Halaran bernama Pu Dhanada, penduduk desa Pan-
7. Jamuan semua wilayah Ayam Teas, diberi . pasek-pasek mas 8 masa. masing-masing. Ada pun yang turu't mempertimbangkan baik-
8. buruknya ialah Sang Hawun, penduduk desa Juru Ayon wilayah Sigaran dan Sang Rapong, penduduk Manggigi wilayah Hamyas dan
9. Sang Nanhumin bernama Pu Tungeng, pendud'Ak Waduri wilayah Rumwiga dan Sang Ragarang bernama Pu Diwal, anak Sang Nanin dan Sang Mapatih di
10. di Hanungnang bernama Pu Krita dan Wabuta di Panggumulan bernama Sang Mabail, penduduk desa Panggumulan wilayah Panggumulan, semua diberi
11. pasek-pasek mas 2 masa masing-masing. Karaman (Majelis rama/desa), Sang Hadyan dan Wabuta Hyang semua diberi mas 6 masa.
12. Sudah teguhlah desa Rumwiga, biaya upacara Mamasang Gunung sebesar perak 6 kati, biaya Panjab ialah perak 4 kati dan biaya Panutup ialah perak
13. 4 kati.
Referensi
1. Ayatrohaedi dkk 1981 : Kamus Istilah Arkeologi. Diterbitkan oleh Proyek Penelitian Bahasa dan Sastra Indonesia dan Daerah, Departemen Pendidikan dan Kebudayaan, Jakarta (stensilan).
2. Darmoesoetopo, Riboet 1977 : Ukuran dan Satuan. Pertemuan Ilmiah Arkeologi, 505-522.
3. Mardiwarsito, L. 1981 : Kamus Jawa Kuna Indonesia. Diterbitkan oleh Penerbit Nusa lhdah, Ende - Flores.
4. Pigeaud, Th. G. Th. 1925 : Een Stuk over Sterrenkunde uit het Anggastyaparwa,
5. het Naksatrarupa. TBG., LXV, 282-297. '· 1960 : Java in the Fourteenth Century, Vol. V. The Hague .. Mar- tin us Nijhoff.
6. Sarkar, Himansu Bhusan I 1972 : Corpus of the Inscriptions of Java.
7. Firma L. 'Mukhopadhyay, Calcutta.
8. Suhadi, Machi 1970 : Prasasti Talan. Skripsi pada Fakultas Sastra U .I. (belum diterbitkan).
1978 : References to Tax Systems in Old Javanese Inscriptions. Diterbitkan oleh Pusat Penelitian Purbakala dan Peninggalan Nasional, Jakarta.
9. Yamin, Muhammad 1962 : Tatanegara Madjapahit. Parwa I - III. Jajasan Prapantja, Djakarta.