Prasasti Tumbu adalah suatu prasasti berupa lima lempeng tembaga[1] yang terdapat di Desa Tumbu, Kecamatan Karangasem, Kabupaten Karangasem, Bali.[2] Prasasti ini dikeluarkan oleh raja Sri Bhatara Mahaguru Dharmottungga Warmadewa pada tahun 1247 Saka atau 1325 M.[1][2] Prasasti ditulis dalam aksara dan bahasa Jawa Kuno.[1][2] Lempengan-lempengan prasasti berukuran panjang 33,2 cm, lebar 8,6 cm, dan tebal 0,2 cm.[1]

Prasasti Tumbu
Bahan bakuTembaga
Ukuranpanjang 33,2 cm, lebar 8,6 cm, dan tebal 0,2 cm.
Sistem penulisanAksara Kawi
Dibuat1247 Saka (1325 Masehi)
DitemukanBali, Indonesia
Lokasi sekarangGedong Pasimpenan Pura Puseh di Desa Pakraman Tumbu, Bali, Indonesia
BahasaBahasa Jawa Kuno

Isi prasasti menjawab keluhan warga Tumbu yang sering bersengketa dengan warga Baturaya, yang mana raja kemudian menetapkan batas-batas desa secara jelas, dan menjadikannya sebagai desa swatantra.[2] Selain itu raja juga menetapkan beberapa hak dan kewajiban bagi masyarakat Tumbu, Baturaya, dan Tenganan.[1][2]

Saat ini prasasti tersimpan di Gedong Pasimpenan Pura Puseh di Desa Pakraman Tumbu,[1] serta secara rutin dibersihkan dan diupacarai pada hari baik tertentu.[2][3]

Alih aksara sunting

Lempeng pertama prasasti ini hanya tertulis pada satu sisi, lempeng kedua sampai keempat tertulis dua sisi, dan satu lempeng terakhir kosong (kemungkinan lempeng sisa) namun isinya sudah lengkap, sbb.:[1]

1b.

  1. ing śaka 1247, caitramasā, tithi trayodasi, sūklapaksa, wu,u, bu wāraning prangbakat īrika diwasa paduka sri mahara
  2. ja, sri bhatara mahaguru dharmmotunggā warmādewā umajari para senapati, umingsor i tanda rakryan, ri pakirakiran i jro makabai
  3. han,karuhun mpungkwing sewa sogata, ŗsi mahabrahmaņa, rumőnggő ri katidopayan nikāng karamaning tumbu hepu kapgan jmur tan pahamngan,
  4. mĕnggah mĕkĕh tambring daya, sakweh ikanang karaman prapta sumembah i paduka śri maharaja makadi sama tuhan, apanlah kbo yatna, bañak tā
  5. kon minda rangis, kalong paksa, makalarapan sang ngapañji paksaraga, sang akakasir pinĕkpinĕkan, humatur i paduka śri maharaja, ā
  6. nda titisan amŗta, ri kaparipurnanya atunggu panatarannya, sangka ri pariksirananning taninya kalap maring Batu Raya ala atucapucapan

2a.

  1. kabyapaka sakwehnya hana ring tumbu, dainikang wwang Batu Raya, apan kakurung taninya, daining wates Batu Raya, kapanggihin panaraban karamaning batu
  2. raya, matanyan kunong purihnya ri nguni maring tranganan juga ya, winisesa denira sanging tranganan angaingetakna pujan sira bhaţara
  3. bañuka ring angken cetra asuji mwang rinangken ma(r)gasira, amawa ulatulatan, sakweh ulatulatan anguningimaha bantĕn u
  4. niweh tekang tahilnya, sakweh ing arik purihnya maring tranganan juga ya, mangke pwa ya winisesa denikang wwang Batu Raya sakwehnya hana ring tu
  5. mbu, dain kuku dain tabankarang dainngawa maring desanya, ya ta mata(ng)nyan tekemőngan sakweh karamaning tumbu, umangĕnangĕn awaknya dinasihin hulunulu
  6. n, mőnggah mőkĕh tambring daya sumambah i paduka śri maharaja, ana pwa kanitijñan, paduka śri maharaja, rumenggő rasaning pőh manawa sanghyang ka

2b.

  1. mandaka, gunagrahi kuminkin swasta nikang rat angẻrtakẻn bumi bali swabhawani kadi sira, prabhu cakrawartthi, rajadimaharaja saika
  2. raja laksmi, pinaka murttining bhuwana, satungkeb bali dwipa mandala, matenian karamaning tumbu, inugrahan paduka sri maharaja winaihi
  3. ra, mulih mara i desanya sutantra ri kawakannya atehera ri panatarannya pisaningun pinaryantas parimandala taninya, winates cinaturdeśa
  4. tan wineh kabyapaka ikang karamaning tumbu denikang wwang Batu Raya, uniweh sireng tranganan apanya mariwisesa, anging karamang tumbu
  5. hanyajataka juga maring tranganan deni paduka sri maharaja kinonira angewetakẻn kapujan, sira bhatara bañuka rinangkẻn cetra
  6. asuji mwang rinangken ma(r)ghgasira anguninga mahabantẻn, hamawa hulatulatan kunang hulatulatannya ring cetra, celeng mulya ma 1 tunggal

3a.

  1. bras 1 guñja laketan bang 5 guñja laketan ireng 5 guñja pisang rateng 5 harip samangkana ta ring asuji, celeng mulya mā 1, tunggal
  2. bras, 10 guñja, laktan bang 5 guñja, laktan irěng 5 guñja, pisang rateng 5 harip kunong hulatulatannya ring ma(r)ghgasira, katambāt
  3. 100 rangkěp kyurekkyurek suruh 100 hāpon, kyurekkyurek, kěmbar ryabuk, 100 běngkěr tok sāgěnuk
  4. kyelẻs binakang bakangan, samangkana juga kweh hulatulatan ikang karaman ing tumbu maring tranganan, tan kna pinta palaku denira sang ing
  5. tranganan salwiraning pintaněnya tan kna srangsisikěn, kadi purihnya ring nguni dukyang lagi kawisesa, anging karamaning tumbu hangete
  6. ri hulatulatannya juga ya rinangkěn cẻtra, asuji mwang rinangkěn marghgasira tan kna ya wisesaněn denira sang ing tranganan uniweh

3b.

  1. ikang karamaning Batu Raya tan kna sidigawe ya, apan tumbu sampun cinarik daini paduka śri maharaja śri bhatara guru, pini
  2. sah lawan Batu Raya matangnyan karaman ing tumbu, tan kna usikusikěn, denikang wwang Batu Raya, atěhěr karaman ing tumbu winẻh akmitan sanghyang raja
  3. prasasti agěmagěm pakahatma raksanya ri taninya paguhan ing saritěnnya hatunggu karamanya, kunong sba ning parimandalan, i taninya inga
  4. nya waitan watu salot, angidul tka ring tibu lampar, lumaris tka ring bwah lamparan inganya kidul burit cangar mangu
  5. lwan kta ring batu matikin lumaris tka ring sawang běng, inganya kulwan langkida , mangalor tka ring rangrung hajajar lumaris tka ring batu garitgi
  6. t inganya lor teja maurip mangetan tka ring pangkung matahěn, lumaris tka ring raru agung, samangkana baning parimandala

4a.

  1. tani karaman ing tumbu, sampun pinasaksyakěn ri sanmuka tanda rakryan, ri pakirakiran i jro makabaihan, makadi para senapati mwang mpu
  2. nkwi sewasogata, sang senapati kuturan, hakasirkasir dalang camok, sang senapati sarba hakasirkasir candi lngis, sang senapati wŗsa
  3. ntěn hakasirkasir jagatrang, sang senapati balěmbunut hakasirkasir gentur, sang senapati balabyaksa, haksirkasir gagak sminingrat,
  4. sang senapati danda, hakasirkasir kuda langkat langkatan, sang senapati dinganga haksirkasir tipas, sang senapati mañiringin haka
  5. sirkasir lmbulatěng, sirẻng kasaiwan mpungkwing darmmanyar apasěnggahan paduka raja guru, mpungkwing air gajah apasěnggahan paduka rajadyaksa
  6. mpungkwing dewasthana, apasěnggahan raja manggala, mpungkwing istrina raja, apasěnggahan sirẻng, sirẻng kasogatan mpungkwing bara

4b.

  1. nasi, dangupadhyaya kartaja, mpungkwing purwanagara da Ngupadhyaya karmangga mwang samgět manuratang ajña i hulu, sang amawasta mantri sirah prana, sa
  2. mget manuratang ajna i tngah sang amawasta mantri maddhya wadana samget manuratang ajna i wuntat sang apanji singaraja samget caksu ka
  3. rana kilange samangkana añakseni karamaning tumbu // 0 //

Lihat pula sunting

Referensi sunting

  1. ^ a b c d e f g Sunarya, I Nyoman (April 2014). "Prasasti Raja Sri Maharaja Sri Bhatara Mahaguru Dharmmotungga Warmmadewa Di Desa Tumbu, Kecamatan Karangasem, Kabupaten Karangasem, Bali". Forum Arkeologi. Balai Arkeologi Denpasar. Vol. 27, Nomor 1 (33 - 44). 
  2. ^ a b c d e f Kristianti, Made Aris; Setiawan, I. Ketut; Titasari, Coleta Palupi (2016-12-01). "Analisis Prasasti Tumbu (Kajian Epigrafi)". Humanis (dalam bahasa Inggris). 17 (3): 278–285. ISSN 2302-920X. 
  3. ^ Bagiarta (2017-12-26). "Hari Ini, Piodalan di Pura Baturaya Tumbu". Balipost.com. Diakses tanggal 2020-11-23.